De Afrekencultuur – ook wel de Cancel culture genoemd – is een extreme vorm van maatschappelijke verloedering door wat er uit voortkomt.

Twee citaten om in het achterhoofd te houden terwijl u verder leest:

“Ik verafschuw wat u zegt, maar ik zal uw recht om het te zeggen met mijn leven verdedigen”,

Voltaire (1694-1778)

‘I have the not altogether unsatisfying impression that civilisation is collapsing around me. Is it my age, I wonder, or the age we live in? I am not sure. Civilisations do collapse, after all, but on the other hand people grow old with rather greater frequency’.

Theodore Dalrymple in Our culture, what’s left of it

Cancel culture, ‘afrekencultuur’, is een fenomeen waarbij mensen een storm van kritiek ontvangen omdat gemeend wordt dat zij zich sociaal ongewenst hebben geuit. Op de kritiek kan een boycot volgen, waarbij werkgevers en adverteerders onder druk worden gezet om de samenwerking met de betreffende persoon/personen te beëindigen.

Bij wijze van kritiek op terrein winnende Afrekencultuur werd medio 2020 een open brief gepubliceerd die was ondertekend door onder meer J.K. Rowlings en Salman Rushdie. Zij krijgen zelf te maken met cancel culture. De ondertekenaars maakten bezwaar tegen wat zij zien als intolerantie van deze afrekencultuur en de bijbehorende represailles. Hoe noodzakelijk de strijd voor raciale en sociale rechtvaardigheid ook is volgens de ‘Social Justice Warriors’, ze mag niet leiden tot onverdraagzaamheid en represailles, betogen J.K. Rowling, Salman Rushdie en 151 andere schrijvers en kunstenaars.

Raisa Blommestijn en Bart Collard namen het initiatief tot een manifest dat ageert tegen de afrekencultuur. Het manifest roept op om een eind te maken aan de ’cancel culture’, waarin onwelgevallige stemmen worden aangevallen. Het manifest kreeg duizenden ondertekenaars. In Vlaanderen werd een dergelijke brief opgesteld, waarin stond dat “woord en tegenwoord vrij [moeten] kunnen geuit worden in een open debatcultuur”. Ook in ons land bestaat een levendige cancel culture.

Minderwaardig
“U bent een buitengewoon minderwaardig mens. Weet u dat?”, zegt Marcel van Dam (PvdA) op zaterdag 15 februari 1997 in debat met prof. Pim Fortuyn (1948-2002) in Het Lagerhuis (VARA). Fortuyn is vermoord, naar mijn mening mede door deze opmerking van Van Dam. Van Dam gaf impliciet te kennen dat een buitengewoon minderwaardig mens vermoord mag worden. ‘De kogel kwam van links’. Cancel culture is niet onschuldig, maar gevaarlijk. Het roept op tot een gewelddadige samenleving. De ander mag/moet vermoord worden.

Voormalig president Obama zei over de cancel culture: “Mensen die echt goede dingen doen hebben gebreken. Mensen tegen wie je vecht kunnen van hun kinderen houden en bepaalde dingen met je delen”.

“De hele karikatuur van ‘het vlijtige noorden betaalt maar voor het luie zuiden’ is onzin”, stelt D66-Europarlementariër Sophie in ’t Veld in WNL Tegenpolen. “Het is echt flauwekul.” zegt ze tegen Derk Jan Eppink, lid van het Europees Parlement voor FvD. D66 manifesteert zich als de meest pro-EU partij van Nederland, zo pleit de partij voor een federaal Europa in het pamflet ‘De Verenigde Staten van Europa’. Sophie in ’t Veld is boos als iemand het anders ziet. Sophie in ’t Veld zegt impliciet dat Eppink flauwekul praat. Hij moet dus monddood gemaakt worden.

IJdelheid
De Duitse filosoof Arthur Schopenhauer (1788-1860) houdt ons voor in zijn “Eristische Dialektik oder die Kunst recht zu haben” dat men in de kern van de zaak objectief gelijk kan hebben en toch in de ogen van omstanders, ja, soms zelfs in eigen ogen ongelijk krijgt. Hij krijgt gelijk, terwijl hij objectief ongelijk heeft. De objectieve waarheid van een uitspraak en de goedkeuring van die uitspraak door de strijdende partijen en de toehoorders zijn twee verschillende dingen.

Waardoor komt dat? Schopenhauer zegt door de natuurlijke slechtheid van het menselijk geslacht. Zou die er niet zijn en zouden we door en door eerlijk zijn, dan zouden we er bij elk debat slechts op uit zijn de waarheid boven tafel te krijgen. Dit zonder ons er om te bekommeren of deze ten gunste van ons aanvankelijk ingenomen standpunt of van dat van de andere partij zou vallen. Dit zou ons niet uitmaken of bijzaak zijn. Maar nu is het hoofdzaak. De aangeboren ijdelheid, die vooral ten aanzien van de verstandelijke vermogens overgevoelig is, kan er niet tegen dat wat we aanvankelijk hebben geponeerd, onjuist is en wat de tegenstander heeft geponeerd juist blijkt te zijn.

Volgens Schopenhauer gaat bij de meeste mensen aangeboren ijdelheid gepaard met babbelzucht en aangeboren oneerlijkheid. Ze zeggen iets voordat ze hebben nagedacht en wanneer ze ook achteraf merken dat hun bewering onwaar is en dat ze ongelijk hebben, dan moet het toch lijken alsof het omgekeerd is. Het belang van de waarheid, dat meestal wel bij het poneren van de als waar veronderstelde stelling het enige motief is geweest, wijkt nu volledig voor het belang van de ijdelheid.

Het ego versus het gelijk
Waar moet onwaar lijken en onwaar moet waar lijken. Ook al is zijn stelling nog zo juist, zo gauw we maar aanstippen dat die in strijd is met het gemeenschappelijke belang, zullen alle toehoorders de argumenten van de tegenstander, hoe voortreffelijk ook, zwak en erbarmelijk vinden, de onze daarentegen, ook al zijn ze uit de lucht gegrepen, juist en raak. Het koor zal zich duidelijk voor ons laten horen en de tegenstander zal beschaamd het veld ruimen. Men moet het bij elke discussie of bij elke argumentatie over eens zijn wat als uitgangspunt dient om de kwestie die aan de orde is, te beoordelen. Met iemand die de uitgangspunten ontkent valt niet te discussiëren.

Schopenhauer raadt ons af te discussiëren met mensen die het aan geest, verstand en niveau (en een oprechte grondhouding, FB) ontbreekt. De algemeenheid van een mening is welbeschouwd geen bewijs, zelfs niet eens een plausibele reden voor de juistheid ervan. Zij die dit beweren, moeten ten eerste aannemen dat de afstand in de tijd die algemeenheid van haar bewijskracht berooft, want anders zouden zij alle dwalingen die eens voor algemeen waar werden gehouden weer in ere moeten herstellen, of in alle protestante landen het katholicisme. Schopenhauer voelde weerzin voor ‘s mensen eigenwijsheid, ijdelheid en oneerlijkheid. Hij had wellicht een bijdrage kunnen leveren aan ons gepolariseerde debat over maatschappelijk welzijn.

Wie wat waar en wie niet?
Maakt vooral links zich schuldig maakt aan het promoten van een Afrekencultuur? Of is rechts evenzeer schuldig aan dit verschijnsel. Is het een kwestie van tegen elkaar opbieden? Gaat het vanzelf weer over? Hoe verhoudt zich dit tot de vrijheid van meningsuiting? Moeten we er iets aan doen? Is het een kwestie van algemene culturele verloedering? Wàt valt hieraan te doen? Moeten we afzien van in debat gaan met mensen waarvan we van tevoren weten dat het hen aan een oprechte grondhouding ontbreekt? Had Eppink moeten afzien van een gesprek met In ’t Veld?

---

Frits Bosch is macro-econoom en socioloog, auteur van “In Holland staat een huis, onbehagen bij de elite” en “Schaft ook Holland zich af?” “Wereld op een keerpunt” ““Feminisme op de werkvloer.

Meer artikelen van Frits Bosch vindt u hier.