Het tempo waarin gistermorgen het geld van de eerste Spaanse bailout opbrandde was spectaculair. Zelfs nog sneller dan sceptici hadden voorspeld. Met de adembenemende (astronomische) snelheid van 7.000.000 euro per seconde verdween het verschafte geld. Binnen vierenhalf uur was Spanje weer terug bij af. Maar wat feitelijk nog erger was, zijn de neveneffecten van de overeenkomst die Spanje dit weekend sloot. 

Ik sprak in mijn inleiding niet per ongeluk over de eerste Spaanse bailout, want wat analisten al hadden voorspeld, werd moeiteloos bewaarheid. Diezelfde analisten hadden ook al gesteld, dat Spanje deze zomer nog meer hulp nodig zal hebben. Het demonsteerde opnieuw het onvermogen van EU en IMF om hun perceptie van de manier waarop de financiële markten naar de euro zijn gaan kijken – kort gezegd vertrouwen de markten de EU in het geheel niet meer – aan de realiteit aan te passen. Steeds weer krijgt men daarin gelijk. Duurde het effect van de eerste LTRO nog twee maanden, de tweede LTRO hielp maar een maand. Analisten spreken nu al van de halfwaardetijd van de EU-maatregelen. Veel duidelijker kun je het niet illustreren.

Waar keken de markten naar? Drie zaken springen er uit:

1) Het gat bij de Spaanse banken is veel en veel groter dan de toegezegde 100 miljard. De Spaanse banken hebben voor 600 miljard onroerend goed gefinancierd, met een onderliggende waarde die thans rond de 300 miljard schommelt. En dat terwijl de prijs van onroerend goed in Spanje nog steeds daalt.

2) Heel belangrijk voor een normaal functioneren van banken is voldoende liquiditeit. Er is bestaat geen bank die een bankrun op de tegoeden kan overleven. Maar in het eerste kwartaal is al meer dan 200 miljard euro uit Zuid-Europa weggesluisd, terwijl de positie van de banken begin januari al niet florissant was. Opnieuw, 100 miljard was ruimschoots onvoldoende.

3) De markten zijn er volledig van doordrongen, dat zelfs als de Spaanse banken weer zouden gaan functioneren, de Spaanse overheid nog niet uit de gevarenzone zou zijn. Het land zelf kan vrijwel niet meer aan een bailout voorkomen, is de communis opinio. Ik herhaal het nog maar eens: 100 miljard was niet meer dan een beginnetje.

Maar er was meer natuurlijk. Zoals steeds.

De neveneffecten
– Een van de vervelendste bijverschijnselen van de afspraken van afgelopen weekend, is dat andere belanghebbenden zich prompt gerechtvaardigd voelden ook een claim te leggen om behandeld te worden zoals Spanje. Ierland werd in 2010 veel harder aangepakt dan Spanje nu, terwijl dat land gezonder overheidsfinanciën had dan Spanje, en de oorzaak van haar problemen gelijkaardig was. Ierland trok zaterdagavond dan ook direct – en terecht – aan de bel. Vandaag gevolgd door de andere probleemstaten.

– De behandeling van Spanje gaf de Griekse SYRIZA-partij (belangrijkste kandidaat om zondag de Griekse verkiezingen te winnen) feitelijk gelijk, met haar bewering dat de voorwaarden van de tweede Griekse bailout best heronderhandeld konden worden. De overwinning kan SYRIZA zondag hierdoor nog nauwelijks ontgaan.

– Een bailout voor Cyprus deze week is ook nog steeds een reële mogelijkheid. De nood is er hoog gestegen.

– Maandagmorgen leken de beurzen de eerste vier uur te willen aannemen dat Spanje het een (korte) tijd zou kunnen uitzingen, maar aangezien Italië zeer nauw met Spanje verbonden is, begon de Italiaanse rente al snel op te lopen. Italië ligt dan wel redelijk op koers, begrotingstechnisch, maar de staatsschuld van meer dan 120% BNP blijft een molensteen, waarvan dit najaar nog een paar honderd miljard dient te worden geherfinancierd. Dit alles brachten prompt geruchten op gang dat de noodzaak voor een Italiaanse bailout nu snel dichterbij komt.

Het ESM
Ook niet zo’n handige manoeuvre was de eis die vanuit de Duitse bondsdag werd gesteld, namelijk dat de financiering van de Spaanse bailout niet diende te komen uit het EFSF, maar uit het ESM, dat officieel pas op 1 juli haar bestaan begint. Hierdoor gingen op de financiële markten prompt alle signalen op rood. Eén van de bijzonderheden van het ESM is namelijk, dat in de oprichtingsakte is bepaald, dat de door haar verstrekte middelen een preferente status hebben. Daarmee bedoelt men, dat de betalingen op die schulden voorrang hebben op andere schuldeisers, ook als die oudere rechten hadden.

Dat klonk de nationale parlementen (mij ook) ongetwijfeld plezieriger in de oren bij het toekennen van de enorme bedragen die met al deze operaties zijn vereist, maar een automatisch gevolg, is dat de marktpartijen die tot nog toe de Spaanse schulden financierden, er hierdoor zeker van konden zijn, dat hun waardepapieren op met de tweede Griekse bailout vergelijkbare wijze zouden worden weggesaneerd ten gunste van de kapitaal verschaffende lidstaten. Het was dit bericht dat de paniek vanmorgen op gang bracht.

Als dit exemplarisch is voor de reactie van de markten op reddingsoperatie waarbij het ESM in de toekomst zal worden betrokken, betekent dit eigenlijk dat inschakeling van dit fonds de zaak alleen erger maken kan. Het zal interessant zijn hoe de discussie in de parlementen die nog met de ratificatie bezig zijn zal verlopen de komende tijd, want als gisteren iets bewezen is, is het dat het ESM in deze vorm niet werken zal. De enige kans lijkt, het risico voor het ESM zelf bij een reddingsoperatie op gelijke voet te brengen met dat van andere schuldeisers.

Dat betekent natuurlijk wel, dat de Eurocratische politici die het ESM zo vreselijk hebben gepusht, daarmee ook een grotere verantwoordelijkheid op zich nemen – zoals de vrijwel zekere conclusie, dat geld dat wordt gebruikt wordt voor een bailout slecht met geluk deels kan worden terugverwacht. Praktisch zal het niet veel uitmaken, zoals de wind nu waait, maar voor eurofiele politici wordt het aldus een stuk moeilijker om zich er vooraf nog onderuit te praten dat ze geld willen storten in de bodemloze putten van Zuid-Europa.

Zelfs een kind kan beseffen dat landen er  bij hulpoperaties veel geld  bij in zullen schieten, als men dat doet op dezelfde voorwaarden als de oorspronkelijke kapitaalverschaffers. De Nederlandse Eerste Kamer is de behandeling ondertussen op commissieniveau begonnen, terwijl ook de Duitse Bondsdag de ratificatieprocedure nog niet heeft afgerond.

De vooruitzichten voor de euro zijn ondertussen ingeperkt tot een maand of drie. Zei vorige week George Soros al dat als de euro niet binnen drie maanden wordt gered, er verder niets meer voor de munt kan worden gedaan, vandaag sloot IMF-baas Christine Lagarde zich hier bij aan. Ook zij sprak over een maand of drie, en leek daarmee in het achterhoofd te hebben dat het voor 1 september rond moet zijn.

Het wordt hoog tijd, dat de Nederlandse overheid zich eens op de hoogte gaat stellen van de voorbereidingen die Groot-Brittannië en Zwitserland al treffen voor een ineenstorting van de euro. Met het oog op de ontwikkelingen thans, kan niemand nog zeggen dat hij of zij het niet had kunnen zien aankomen.

EU-paniek
De EU ondertussen, lijkt zich te gaan richten op dweilen met de kraan open. Gisteren begon overleg om het Schengenverdrag op te schorten teneinde controles te kunnen gaan uitvoeren. Niet op het vrije verkeer van personen, maar op het vrije verkeer van geld. Men wil voorkomen dat bij Grexit de Griekse bevolking haar contanten in veiligheid zal proberen te brengen. Alsof dat nog niet al lang gebeurd is. Maar ook in de rest van de EU zullen restricties worden opgelegd. Onder andere een maximum aan het geld dat u bij de flappentap zal mogen opnemen.

Ideale aanpak om een Europabrede bankrun op gang te brengen. Maar laten we wel zijn: als die plaatsvindt, dan zal de waarde van die fraaigekleurde papiertjes minder zijn dan de servetten in uw keukenkast. Want daarmee kunt u tenminste iets nuttigs doen, in plaats van slechts kwartetten. Maar het is nog geen officieel beleid. Zoals bronnen binnen de EU-organisatie beweerden:

“These are not political discussions, these are discussions among finance experts who need to be prepared for any eventuality,” the second source said. “It is sensible planning, that is all, planning for the worst-case scenario.”

Men denkt er nog slechts over na, dus. Wel iets om in gedachten te houden, inderdaad.

 

 

Eerder verschenen op Dagelijkse Standaard.