Vergeleken met integriteit in de politiek zijn klokkenluiders relatief klein bier. Voor beide groepen geldt dat ze hun volledige maatschappelijke positie op het spel zetten, maar voor de meeste politici geldt dat ze eenvoudig méér hebben te verliezen.

Waar ook nog eens bij komt, dat bij het vak van politicus die tot de macht geroepen wordt, integriteit slechts een ondergeschikte rol speelt. Als de roepende politieke partij niet al vooraf verwachtte dat iemand bereid is zijn integriteit opzij te zetten, zou die roep tot de macht eenvoudig nooit hebben plaatsgevonden. Cynisch? Was het maar waar. Sterker nog: van tijd tot tijd je integriteit een beetje opzij zetten telt niet. Een beetje zwanger, weet u nog? Ronald Plasterk (PvdA), ex-minister van Binnenlandse Zaken, dacht daar ooit wel zo over.

Ien Dales, de voormalig minister van Binnenlandse Zaken, zette integriteit in het openbaar bestuur eind vorige eeuw nadrukkelijk op de agenda door te stellen dat je of integer bent of niet. Een beetje integer bestond volgens haar niet. Volgens minister Plasterk kan dat wel.

Desalniettemin merk je dat het bij Plasterk rommelt. De klimaathoax en zijn eigen stilte er over moeten hem een slechte nachtrust bezorgen. Dat zagen we begin dit jaar al:

‘Amsterdam moet voorop durven lopen’. ‘We vragen aan Amsterdammer hoe doen jullie mee? We willen niet opleggen hoe het moet. Dat het moet staat vast. Hoe we het doen gaan we samen bedenken’. (@parool ).

Dit is geen democratie, maar oproep tot gebed. pic.twitter.com/po9yDtw3or

— Ronald Plasterk (@RPlasterk) January 20, 2019

En deze week opnieuw.

In 2021 – over twee jaar dus – moeten alle gemeenten een wijk aanwijzen die van het gas afgaat, zodat in 2030 anderhalf miljoen huizen van het gasnetwerk zijn losgekoppeld. https://t.co/rsrvSGFthd

— Ronald Plasterk (@RPlasterk) July 21, 2019

Na Plasterks constatering in januari “Dit is geen democratie, maar oproep tot gebed” bleef het een half jaar stil, maar deze week was opnieuw herkenbaar dat Plasterk grote bedenkingen heeft tegen de politiek die zijn partij kritiekloos voortdrijft. De agressie van de klimaatgelovigen in de reacties onder die tweets was dan ook enorm.

Tegelijk is heel opmerkelijk dat Plasterk dit in het kader van een verlies aan democratie goot. Zou hij dat doen als hij overtuigd was van de noodzaak van het beleid dat Rutte3 hierover in gang zette? De vraag is het antwoord. Hiermee zijn we terug bij de kernvraag van dit stukje: hoe gaan politici om met integriteit? En, waarom doen ze dat zoals ze het doen?

Hoe politici om gaan met integriteit valt het meest eenvoudig te beantwoorden met de wedervraag: noem uit je hoofd drie politici waarvan je weet dat die op cruciale momenten integer bleken. Mijn rijtje was Drees senior, Vredeling en Geert Wilders[1]. Waarbij je bij Drees nog kunt aantekenen dat zijn breuk met zijn partij pas plaatsvond ná zijn actieve carrière. Zodat je niet direct kunt spreken van een carrièrebreuk als gevolg van zijn besluit de PvdA te verlaten. Toch, Drees was een icoon. Ook dat speelt een rol.

Omzichtigheid
Mij is niet duidelijk of Ronald Plasterk desgevraagd nog enige politieke ambities zou hebben – hij is pas 62, maar kan met zijn wachtgeld ongetwijfeld door tot zijn pensioen. De omzichtigheid van Plasterk – hèt sleutelwoord als het gaat om politici die tegen hun partij in gaan als de mening daarvan botst met hun integriteit – zou anders alleen verklaarbaar zijn met de angst voor sociaal ostracisme. Hoezeer juist dàt argument ook afdoet aan integriteit, in meer collectivistisch ingestelde partijen omvat dat een sterkere logica dan waar persoonlijke integriteit wordt geacht te prevaleren. Zie ook de omzichtigheid waarmee Paul Scheffer (ook PvdA) sinds lange tijd om de hete brei draait wat betreft de migratie. Het is derhalve zowel inherent aan collectivisme als aan een partijstelsel dat het integriteit niet stimuleert, om het eens omzichtig te formuleren.

Laat ik daar nog aan toevoegen dat integriteit niet bij beetjes kan worden geconstateerd, maar alleen als het gaat om fundamentele vragen. Mij lijkt precies dat de correcte explicatie van de klassieke uitspraak van Ien Dales, want een beetje denken aan zwanger zijn kan wel – pas als je het bent is omzichtigheid er over niet langer aan de orde.

Verder
Het wordt interessant te blijven volgen waar dit Plasterk leiden gaat. Ik noemde Scheffer al, en diens wederwaardigheden met het immigratiedebat tonen dat een plompverloren stellingname die in gaat tegen gevestigde opinies hoogstens een schokgolfje bewerkstelligt, maar helaas niet in de kringen waar beweging het meest noodzakelijk is. Dat is een bekend probleem met vastgeroeste / geklonken paradigma’s: tegen de tijd dat een ontkrachting de gelovigen bereikt op wie de steen in de vijver eigenlijk was gemikt, blijven weinig meer dan rimpelingen over. Omgekeerd; als Sylvana Simons een kiezeltje in de Amsterdamse vijver werpt, krijg je de indruk dat door interferentie een tsunami ontstaat.

Als Plasterk serieus werk wil maken van de nuancering van het klimaatgeloof is een gedoseerde aanpak essentieel. Dat zal voor sommigen niet direct genoeg zijn, en heeft als extra risico dat zijn stellingname in geval van succes ook nog eens door de tijd en voortschrijdend inzicht worden ingehaald. Maar betekent integriteit niet ook, dat je iets over moet hebben voor een betere wereld? We wachten het maar af.

---

1. Het noemen van nog actieve politici is uitermate tricky – je weet nooit waar het eindigt – maar de stap waarmee Wilders de VVD verliet was ontegenzeglijk een uiting van grote persoonlijke integriteit.