Het meest interessante aan progressieve aannames is dat ze bij nader onderzoek vrijwel nooit blijken te deugen. Geruststellen doet dat echter weinig.

Een tijdje terug las ik een artikel geschreven door een promovenda die tijdens haar onderzoek ontdekte dat veel aannames die zij tevoren had over grotere ruimdenkendheid in relatie tot een gemiddeld hogere opleiding niet bleken te kloppen. Ik las weinig nieuws, moet ik bekennen. Het sloot aan bij mijn vooroordelen over wat conservatisme is, en het beperkte belang van progressief willen zijn.

Een van de meer grappige opmerkingen was dat de sterker dan verwachte conservatieve inslag van hoger opgeleiden in het moderne tijdsgewricht werd veroorzaakt door het verdwijnen van het taboe op negatieve uitlatingen over etnische minderheden.

Een mogelijke verklaring is dat het taboe op het negatief uitlaten over etnische minderheden langzaam aan het vervagen is.

De grap hiervan is natuurlijk dat die negativiteit over etnische minderheden al wel bestond, maar dat de premisse was dat mensen er minder of niets over durven te zeggen als ze hoogopgeleid zijn. Dit leidt direct naar een andere conclusie die je hier uit trekken moet: hoger opgeleid zijn betekent in de ogen van progressieven een verplichting tot meer huichelarij. Dat alleen maakte het lezen van dit artikel al veel waard. Dat een hogere opleiding verplicht tot hypocrisie is veelzeggend over de cultuur die binnen progressieve maatschappelijke groepen heerst. Als doel om naar te streven is dat eenvoudig stuitend, maar dat besef bleek niet aanwezig.

Op microniveau was er overigens wel degelijk sprake van ‘vooruitgang’, maar of dat het prerogatief van hoger opgeleiden is betwijfel ik ernstig.

Nederlanders zijn wel minder conservatief gaan denken over de rolverdeling tussen mannen en vrouwen. Steeds meer mensen wijzen de stelling af dat vrouwen geschikter zijn voor het opvoeden van kleine kinderen dan mannen.

Maar ook op dit vlak bleek de progressie een stuk minder eenvoudig te vinden in de hogere opleiding, maar meer in wie daarvan profiteerden:

De trend is sterker en beter te verklaren onder vrouwen dan onder mannen. Het opleidingsniveau is in de loop der tijd namelijk onder vrouwen meer gestegen dan onder mannen. Wellicht zijn met name jonge vrouwen zich meer bewust geworden van hun achterstandspositie waardoor zij er meer belang bij hebben zich los te maken van traditionele rolpatronen.

Dat vrouwen met een lagere opleiding eenzelfde vooruitgang boekten wordt niet als zodanig herkend – het lijkt zelfs niet bij de promovenda op te komen hiertoe enig contrasterend onderzoek te verrichten. Er was meer gepreoccupeerd aan dit onderzoek dat met een korreltje zout moet worden genomen:

Op basis van mijn onderzoek concludeer ik dat de toename van het onderwijsniveau en de afnemende invloed van de kerk deels hebben bijgedragen aan veranderingen in conservatieve opvattingen in Nederland en Europa. Maar dat is niet geheel vanzelfsprekend.

Wie de ontwikkelingen in de protestantse kerken van dit moment beziet, kan alleen maar blij zijn dat veel van deze mensen de weg naar de uitgang zullen vinden. En ook daarin komt de ware logica boven:

Daarnaast zijn de veranderingen in opvattingen sterker in de ene groep dan in de andere. Zo lijken jonge vrouwen vanwege hun eigen sociale positie het meest ontvankelijk voor veranderingen in sociale normen omtrent gendergelijkheid.

Wat mevrouw Paula Thijs gevonden heeft, is dat eigenbelang prevaleert. Dat bepaalde groepen dat eigenbelang hebben herkend voor wat het is – een kans voor henzelf – heeft weinig of niets te maken met een groeiend progressief besef. In tegendeel zelfs, de zucht naar persoonlijk gewin is zo oud als de weg naar Rome. En dat, terwijl het progressieve ideaal van de moderne samenleving is, dat meer voor ons allen het resultaat zou moeten zijn. Oók als je er daardoor als individu  gemiddeld op achteruit gaat.

Het meest interessante aan dit exposé is de verblinding waaraan sociale onderzoekers lijden op zoek naar een groeiend progressief besef als gevolg van een hogere opleiding. Het begrip “intellectueel” werd niet voor niets altijd vooral met progressiviteit verbonden, maar een hogere opleiding maakt iemand nog geen intellectueel. Waaraan toegevoegd kan worden, dat de gemiddelde zelfbenoemde intellectueel zich maar al te vaak kenmerkt door een stevige plaat ideologisch beton kort voor de ogen. Wat dat betreft heeft mevrouw Thijs zich haar doctorstitel wel degelijk waardig bewezen.

Het vervelende aan progressieve aannames als deze is echter dat hele kuddes er in hogere opleidingen mee worden doodgegooid ten einde hen klaar te stomen voor het beleidsmedewerkerschap binnen de overheid. Daarvan komen allerlei sociale rampen, die we dan ook voortdurend rondom ons zien ontstaan:

Paula Thijs werkt aan de Universiteit van Amsterdam als postdoctoraal onderzoeker voor een interdisciplinair onderzoeksproject naar de socialisatie van democratische waarden onder middelbare scholieren.