De 4e Engelse oorlog is een vreemde eend in de bijt binnen de Engelse oorlogen. Als onderdeel van Nederlands vergeten oorlogen past zij daarom echter zoveel te beter.

Er is overigens best iets voor te zeggen om deze oorlog tussen 1780 en 1784 de 5e Engelse oorlog te noemen. De 4e Engelse oorlog zou dan de 17e-eeuwse Nederlandse verovering van het UK door stadhouder Willem III zijn. Die vervolgens ook koning van het UK werd, als echtgenoot van de pretendente in rechte lijn, Mary II. Maar uit piëteit met het Engelse nationale besef doen we dat nooit, en mag het de Glorious Revolution (1688) heten. Eigenlijk heel opmerkelijk, en een zoveelste bewijs van het gebrekkige zelfbewustzijn van Nederland. Mogelijk ook vanwege de nasleep: doordat Willem III koning-stadhouder werd, werd het grotere Engeland zijn eerste zorg.

Dit degradeerde de Republiek in de praktijk vooral tot vehikel voor de bestrijding van Willem III’s grote tegenstrever Lodewijk de XIVe, de koning van Frankrijk. Ook later bestendigde zich de situatie dat de Republiek de logische continentale bondgenoot van de Britten werd, als een soort (wankel!) bruggenhoofd. Curieus genoeg eindigde deze situatie pas met de Franse invasie van 1795 – de 4e Engelse oorlog was niet veel meer dan een ongelukkig intermezzo die door het stadhouderlijk hof van Willem V bijzonder werd betreurd.

De 4e Engelse oorlog kende door de wereldomspannende activiteiten van beide landen diverse theaters, en deels waren die ook de oorzaak van het conflict. De welvarendheid van de Amerikaanse koloniën stak in Nederland meer dan je denken zou, en dat New York ooit Nederlands was geweest had men niet vergeten. De sympathie voor de Amerikaanse vrijheidsstrijd was hier daarom erg groot. En er viel iets aan te verdienen, want de Amerikanen hadden wapens nog. En veel ook. Ironisch is dan weer dat juist de stad New York tot op het einde van de Vrijheidsoorlog in Britse handen bleef.

De belangrijkste aanleiding voor het uitbreken van vijandelijkheden Republiek en UK was The First Salute, dat de gouverneur van het eiland St.Eustatius liet geven aan een schip van de nieuwe Amerikaanse regering dat wapens kopen kwam. Dat had gevolgen:

‘De rijkdom van Sint Eustatius gaat je voorstellingsvermogen te boven’, schreef de Engelse admiraal George Rodney in 1781, vlak voordat hij de Nederlandse kolonie zou plunderen en de kooplieden van hun geld en goederen zou beroven.

Aldus vorige maand Ronald van Raak op TPO die een boek hierover van hoogleraar Zeegeschiedenis Willem de Bruin recenseerde. Van Raak is overigens ietwat optimistisch over de staat waarin de Republiek op dat moment verkeerde:

Het kleine eiland in de Caraïben werd de Golden Rock genoemd. Het was een vrijhaven waar iedereen van alles kon kopen, van slaven en goederen tot schepen en wapens. Het eiland (kleiner dan Vlieland) kwam tot grote bloei tijdens de Amerikaanse onafhankelijkheidsoorlog (1775-1783), toen de koloniën in Noord-Amerika zich wilden bevrijden van het Engelse moederland en de bewapening van de opstandelingen grotendeels plaatsvond via Sint Eustatius. Totdat de Engelsen hun kans schoon zagen en het eiland plunderden. Deze geschiedenis is mooi beschreven door Willem de Bruin, in De gouden rots. Op toegankelijke wijze laat deze oud-journalist zien hoe Sint Eustatius een rol speelde in de opkomst van de VS, maar tegelijk ook in de neergang van de Nederlandse Republiek.

Die neergang was niet alleen reeds lang gaande (die verovering van het UK in 1688 was de eerste grote stap), maar reeds bijna voltooid. Het vermolmde staatkundige stelsel dat nog resteerde zou in 1795 bezwijken, en worden vervangen dor de Bataafse Republiek.

Over het verloop van deze oorlog en hoe zij ook formeel eindigde zal te zijner tijd nog een tweede en derde deel verschijnen.

---

Eerdere afleveringen van deze onregelmatig verschijnende serie over Nederlands vergeten oorlogen vindt u hier.