Een van de grootste dilemma’s van onze tijd is het uitdelen van straffen die afschrikken maar desalniettemin niet mogen uitmonden in gestraften die een zielige indruk maken. Want daar zouden we ons zo maar schuldig van kunnen gaan voelen. En hoe krom dat ook geredeneerd is, het is een belangrijke reden waarom veel mensen voor strenge straffen geen verantwoording willen nemen.

Zo is daar de discussie over de doodstraf. De argumenten daartegen zijn niet al te sterk, de argumenten er voor hebben een in veel opzichten vernietigende kracht: herhaling is uitgesloten, en wraakgevoelens van achterblijvers worden optimaal bevredigd. Desondanks, tenzij de voortekenen mij heel erg bedriegen, zal het onderwerp doodstraf in Nederland de komende jaren niet ter discussie worden gesteld.

Lijfstraffen zijn van het zelfde laken een pak: het is middeleeuws, dat doen we niet meer tegenwoordig. Dat klopt, maar vreemd genoeg zit er in de bezwaren tegen deze vorm van bestraffing ook een ondertoon van angst, die suggereert dat zij effectiever zou kunnen blijken dan we toe zouden willen geven. Maar aangezien dat in Nederland in maatschappelijke discussies nooit een argument is, zal ook een strafrechtherziening in deze zin weinig kans maken.

Wat de vraag oproept: is een herziening van het strafrecht dan werkelijk noodzakelijk? Het antwoord daarop lijkt me bevestigend, al is de veranderende focus van de overheid er mede debet aan dat het niet als een groot probleem wordt gevoeld. Deel van die veranderende focus is de analyse gisteren, dat de overheid zich meer en meer richt op zaken die haar niet goed uitkomen, of die de gelegenheid bieden de burger nog wat verder uit te melken, dan dat zij zich richt op zaken die het leven van de modale burger verstoren. Dat is een belangrijke constatering die wijst op een paradigma-verandering. Eveneens signaleert dit dat het welzijn van de burger onze overheid steeds minder schelen kan.

Hierdoor is ook een groot voordeel van vrijheidsstraffen minder belangrijk aan het worden: dat misdadigers langer van de straat zijn, en daarom dus minder schade kunnen aanrichten. Het welzijn van de misdadiger als toekomstige nette burger wordt echter evenmin nog bevorderd, zodat de druk op de samenleving per saldo stijgt. De overheid vermindert de lengte van die vrijheidsstraffen met het argument dat het te duur wordt mensen voor langere tijd op te sluiten. Ook dit laat zien dat het belang van de burger ondergeschikt wordt gemaakt aan het staatsbelang daarmee niet te worden lastiggevallen.

Is er dan geen oplossing die meerdere elementen verenigt?

Die is er, alhoewel het gehuil van goedbedoelende jankerds die dit onmenselijk vinden het decor zal vormen van de discussie hierover: verbanning. Verbanning is een welhaast antieke straf, die in eerste instantie effectief werd in maatschappijen met een beperkte focus. Wie de eigen gemeenschap werd uitgezet, moest zichzelf elders zien te redden. Men wist ook elders dat uitstoting uit de eigen leefomgeving bijna de ergste straf was, soms gezien als pijnlijker dan de doodstraf. Tegenwoordig valt het naar ik meen onder de burgerrechten, dat verbanning niet is toegestaan.

Maar zou het effectief zijn? Eigenlijk altijd. Zo werd een aantal jaren terug door onderzoek bekend, dat wat de meeste jonge Marokkaanse criminelen het meest vreesden, denaturalisatie en uitzetting was. Wat inderdaad neerkomt op de facto verbanning. Sindsdien is een aantal gevaarlijke criminelen naar hun tweede vaderland ontsnapt, maar staat hun straf sindsdien hier gewoon open. En als zij terugkeren, wordt die straf hen – als het goed is tenminste – gewoon alsnog opgelegd. Als het voor hen een reden is weg te blijven, is het voor ons een reden tevreden adem te halen en de effectiviteit van verbanning te vieren.

Want hoe effectief een straf is om de crimineel pijn te berokkenen kun je nooit vaststellen, maar dat de maatschappij gediend is met het verwijderen van deze rotte appels staat als een paal boven water. Dat het de wraakgevoelens van mensen die hebben geleden onder de misdaden van verbannenen niet bevredigt kunnen we niet verhelpen. Maar het geldt voor veel bestraffingen dat die door de slachtoffers van de daden van criminelen als onvoldoende worden beschouwd. Dat is geen argument om dit niet toe te passen.