Wat is pervers aan deze cartoon boven dit artikel? Het bekritiseren van een cartoon is een hachelijke zaak. Sowieso is een spotprent altijd (ook) ietwat humoristisch bedoeld. En dan moet je dus eigenlijk een ‘grap’ gaan ontmaskeren. Maar dat is bij lange na niet het meest problematische eraan.

Ernstiger is dat in het politieke klimaat in Nederland (dit soort) kritiek voorgesteld kan worden als een oproep tot censuur! [1] In de psychologie heet zo’n verdraaiing, zo’n pervertering, sinds de beroemde Sigmund Freud projectie.

Het spreekwoord Zoals de waard is vertrouwt hij zijn gasten gaat eigenlijk over hetzelfde. Genootschap Onze Taal legt uit:

‘Als jijzelf niet te vertrouwen bent, vertrouw je anderen ook niet. Je negatieve oordeel zegt dus eigenlijk meer over jezelf dan over de ander.‘

In het geval van deze cartoon moet ik er daarom rekening mee houden, verdacht te worden van de wens deze cartoon niet te willen bekritiseren maar te willen verbieden. Een ‘misverstand’ dat ontstaat uit de wens bij mijn critici om (andere!) cartoons te verbieden. Zoals deze bijvoorbeeld. Waarmee ik, niet toevallig, uw aandacht even stuur in de richting van de islam-kwestie.

In het debat daarover – nou ja debat: in de ‘uitwisseling’ van beschuldigingen die debat over die leer moet voorkomen – wordt het bekritiseren van de leer van Mohammed gelijkgesteld aan de wens om die leer te verbieden. Of zelfs als een oproep om lelijk te doen tegen mensen die, vrijwillig of tegen hun zin, tot moslim zijn bestempeld.

Dit zijsprongetje brengt me bij een andere reden waarom dat aan de kaak stellen van deze cartoon extra hachelijk is. Het is immers zo dat er inderdaad wel mensen zijn die dat gedachtegoed van Mohammed en/of zijn tegenwoordige plaatsvervangers op Aarde, willen verbieden. En om het nog ingewikkelder te maken: ik deel heel wat opvattingen met die mensen. Ik ben alleen van mening dat je een gedachtegoed – hoe weerzinwekkend ook – niet kunt verbieden. En maatregelen bedoeld om een gedachtegoed te verbieden, kunnen heel gemakkelijk een tegengesteld effect hebben.

Het manifest tegen Baudet
Nòg hachelijker wordt het. Ik stuitte namelijk op deze cartoon dankzij het meedoen aan een onderzoek naar wie eigenlijk die ‘verklaring van wetenschappers tegen Baudet‘ hadden ondertekend. Initiatiefnemer van dat onderzoek, Robert Bor, benadrukt in zijn verslag terecht de oververtegenwoordiging onder die ondertekenaars van mensen uit de ‘geesteswetenschappen’ en ‘sociale wetenschappen’.

Mij viel vooral op dat behalve mensen die beroepsmatig aan wetenschapsbeoefening doen, er ook veel studenten ondertekenden en zelfs mensen die ver af staan van welke vorm van wetenschapsbeoefening ook. Terwijl dat Manifest toch echt begint met: “Wij, docenten en onderzoekers…“. Er hebben overigens – dat moet ook vermeld – wel enige honderden mensen getekend die echt aan serieuze, integere wetenschapsbeoefening doen. Ik maak me voor wat betreft mensen uit die groep vooral zorgen om het feit dat ze schijnbaar over (minstens) één passage in die verklaring heen hebben gelezen. Deze:

… een samenzwerings-achtige sfeer waarin academici, journalisten, kunstenaars en architecten verdacht worden gemaakt en zelfs a priori schuldig worden bevonden aan het ‘kapotmaken’ van zijn ideale samenleving. Op deze manier worden wetenschappers en opiniemakers …

Door die kunstenaars, journalisten en zelfs ‘opiniemakers’ – wat dat ook voor beroep zou mogen wezen – erbij te slepen, vestigen de initiatiefnemers er zelf de aandacht op dat meneer Baudet juist gelijk had met uitspraken over het kapen van de universiteiten. Beter gezegd: op het misbruik maken van de goede naam van wetenschapsbeoefening voor politieke doeleinden.

Echte wetenschap
In een artikel getiteld Echte wetenschap en klimaatwetenschap schreef ik over drie manieren om met de beperkingen van wetenschap, zelfs harde zoals natuurkunde of biologie, om te gaan: a) integer, b) achterlijk of c) verraderlijk. Daarbij beschreef ik c als:

Je besluit dat integere wetenschapsbeoefening niet mogelijk is, streeft daar niet meer naar en je misbruikt het label wetenschap om je politieke overtuigingen als juist en/of onontkoombaar voor te stellen. Omdat c nogal vaak gekozen wordt binnen bepaalde takken van wetenschap (criminologie, politicologie, sociale wetenschappen in het algemeen) ben ik er voorstander van om drastisch in die studierichtingen te snijden.

Thierry Baudet of andere kopstukken van Forum Voor Democratie heb ik het nog niet zó expliciet horen benoemen, maar ik hoop dat op niet al te lange termijn substantiële aantallen mensen die de goede naam van wetenschap misbruiken voor het uitdragen van hun politieke opvattingen, hun aanstelling aan universiteiten zullen verliezen. Ik ben ervan op de hoogte dat er ook sociologen zijn die integer en nuttig journalistiek werk doen. En zelfs als dat helemaal niet het geval zou zijn: dan was ik er nog volstrekt tegen om sociologie te verbieden. Of criminologie met dat paradigma van ‘daders zijn slachtoffers’. Het paradigma dat we ook terugzien in de gewraakte cartoon. Ergens veel minder belastinggeld aan willen besteden is niet hetzelfde als iets willen verbieden. Het is pervers om te suggereren dat die twee dingen op hetzelfde neerkomen. Om het vriendelijk uit te drukken.

Bashing
Enkele jaren geleden probeerde ik, samen met André van Delft, een kritisch artikel geplaatst te krijgen in het wetenschappelijke tijdschrift Psychology, Crime, and Law. Het was een uitgebreide en scherpe kritiek op het verslag van een onderzoek in twee versies: een in het Nederlands en een in het Engels. De man die over het al dan niet plaatsen ging, wond er geen doekjes om: in zijn afwijzing repte hij niet over de kwaliteit van onze argumenten maar alleen over onze toon. Letterlijk schreef hij over “bashing the authors of the original paper“. Bashing staat voor ‘hard bekritiseren’. Maar hard bekritiseren: dat is waar het in echte wetenschap juist om draait! Daarom hadden we deze ‘meme’ erbij gezet.

Ja, dat mensen een aantrekkelijke, goed betaalde aanstelling niet willen verliezen, is niet zo gek. Dat mensen die weinig affiniteit hebben met wetenschappelijke integriteit een beetje zenuwachtig beginnen te worden, is een gunstige ontwikkeling.

Pilatus en zijn slachtoffer
Dus ik ga de cartoon toch nog expliciet bekritiseren. De cartoon heette Barbertje. Barbertje verwijst naar een merkwaardige passage voor in het beroemde boek Max Havelaar, geschreven door Eduard Douwes Dekker. Een overduidelijk onschuldige, wordt toch gestraft. Die naam is op zich dus al een pittig statement. Die ‘Volkert-docent’ heeft nota bene zelf al vrij uitgebreid zijn excuses aangeboden voor zijn ongepaste opmerking.

En ongepast is nogal een understatement voor zijn gruwelijke uitlating. De man sprak niet de hoop uit dat Baudet naar Frankrijk zou verhuizen, ruzie zou krijgen met Hiddema, van een keukentrapje zou vallen of nooit meer op de televisie zou verschijnen!

Heel wat mensen hebben andere politieke opvattingen dan Thierry Baudet net zoals in 2002 een ruime meerderheid van de bevolking (nog) niet achter de opvattingen van Pim Fortuyn stond. Kort voordat Fortuyn vermoord werd, sprak Paul Rosenmöller van GroenLinks de hoop uit dat Fortuyn zou ‘blijven bloeden tot aan de verkiezingen‘. Die uitspraak werd echter gedaan in verband met een gebeurtenis waarbij Fortuyn niet letterlijk gewond was geraakt. Nadat Volkert van der Graaf Pim Fortuyn had vermoord werd Rosenmöllers opmerking met terugwerkende kracht extreem gruwelijk. Maar deze meneer zinspeelde op de mogelijkheid dat diezelfde moordenaar maar eens opnieuw moest toe slaan. Een man die al weer op vrije voeten is en geen spijt betuigd heeft!

En de man die deze oproep deed is volgens de cartoon dus slachtoffer. Slachtoffer van een een-tweetje tussen een groep boze mensen en iemand van de universiteit. Met die handen omhoog en die uitspraak erbij die hij doet in reactie op een soort lynchmob, is er geen twijfel mogelijk dat hij hier wordt afgebeeld als een soort van Pilatus. De man die niet Jezus Christus vrijliet maar de moordenaar Barrabas, omdat hij niet tegen de hysterische populisten durfde in te gaan, die de vriendelijkheid zelve dood wilden hebben.

Ja, de mensen die te keer gingen tegen een man die gezinspeeld had op een nieuwe politieke moord door iemand die al een politieke moord heeft gepleegd, die worden neergezet als mensen die om de dood van een onschuldige roepen. Had ik de term ‘pervers’ al gebruikt?

Is het niet schandalig, zo schreeuwt de cartoon ons toe, hoe deze docent wordt bejegend, alleen maar omdat … De cartoon past in een sfeer waarin als maar aangedrongen wordt op clementie voor IS-terroristen. Mannen en vrouwen die ‘niet eens’ hoofdverantwoordelijken waren voor daden erger dan die van de nazi’s. Ze moeten naar hier gehaald worden, omdat ze, indien berecht door mensen die al te veel affiniteit hebben met de slachtoffers, het gevaar lopen de doodstraf te krijgen. Een paar jaar geleden zag ik een televisieprogramma dat ging over vrouwen die in Nederland in de gevangenis zaten. Een ervan klaagde dat ze behandeld werd als … een veroordeelde crimineel.

---

1. Of als een oproep tot het opzetten van een nieuwe werkgroep cartoonproblematiek.
   Een passage uit dit stuk van journalist Kustaw Bessems over die werkgroep kan ik u gewoon niet onthouden: “VVD-leider Rutte noemde de aanhouding van Nekschot een ‘politieke arrestatie’, GroenLinks-leider Halsema had de indruk dat sprake is van ‘een proefproces’. De minister [Hirsch Ballin] staat bekend om een relatief beperkte opvatting van de vrije meningsuiting. Zo wil hij bijvoorbeeld het verbod op godslastering uitbreiden, waardoor minder negatiefs over religie kan worden gezegd.”