Hoe de – politieke – geschiedenis zich (soms) herhaalt – cordon sanitaire -2-
Dat de geschiedenis zich nooit herhaalt is welbekend maar voor sommige – met name politieke – geschiedenis lijkt een uitzondering mogelijk. Hetgeen overigens minder zegt over de geschiedenis, dan over de politici.
In de reacties onder mijn stukje van gisteren Cordon sanitaire – om de opvolging van de PvdA, waarin ik analyseerde waarom GL en D66 de handen na GRNL2018 bij de college-onderhandelingen ineen hebben geslagen en niet van elkaar los te maken bleken, werd door Dick Ahles de terechte vraag gesteld waarom de VVD hier aan meewerkt?
Concreet is het antwoord: omdat ook hun deel van de bestuurlijke koek hier door groter wordt. Wat dit wellicht nog het best onderstreept is dat de CU/SGP nu in Rotterdam, met één zetel in de raad – voor haar onmisbare steun aan die bizarre coalitie van 23 van de 45 zetels – is beloond met een (deeltijds)wethouder. Geen wonder dat Rotterdam nu 10 wethouders krijgt. Desondanks is dit grotere deel van de koek vooral een pleister op een bestuurlijke wonde. En die wonde ontstaat door het gisteren beschreven proces.
Over dat proces valt echter nog wat anders te zeggen dan die krampachtigheid van GL, D66 (en PvdA), en daarin zit hem de herhaling van de politieke geschiedenis waaraan ik hierboven refereerde. Het gaat in feite om een verscherping van de confrontatiestrategie om te komen tot programcolleges, waarmee de PvdA rond 1970 begon in vooral de grotere gemeenten.
We zijn daaraan nu zo gewend dat iets anders moeilijk voorstelbaar is, maar tot 1970 werd in het bestuur van lagere overheden vooral gewerkt met afspiegelingscolleges, waarbij partijen met voldoende omvang allen mee mochten besturen. Afspiegelingscolleges steunen op veel grotere meerderheden en het streven er binnen is uit de aard der samenstelling gericht op consensus. Maar daardoor is de te verdelen baantjeskoek een stuk kleiner. De ideologische rechtvaardiging voor gericht bestuur is duidelijk, al is de werkelijkheid vaak weerbarstiger.en minder ideologisch te sturen. Maar dan maken de baantjes veel goed.
Met name in gemeenteraden waar niet direct een ´rechtse´ meerderheid de blokvorming van linkse partijen kon negeren was deze confrontatiestrategie succesvol. Zodat wat we nu in Rotterdam zagen gebeuren ook op het conto van een zekere gewenning kan worden geschreven: de ´rechtse´ partijen reageerden vaak niet als blok, maar lieten zich uiteen spelen. Diegenen die mee mochten doen verwierven zo mede een deel van die grotere koek.
Dat ze zich daarmee uitleverden aan linkse manipulaties herkennen we. In veel gemeenten was de PvdA lang de grootste fractie – zeker voor de totstandkoming van het CDA en de latere de groei van de VVD naar haar huidige omvang – wat deze verdeel en heersstrategie mede faciliteerde. Dat de grootste partij vaak bepaalt hoe de onderhandelingen vorm krijgen, is een gevolg van die confrontatiestrategie waaraan we intussen gewend zijn geraakt. Zodat ook als de linkse partijen tezamen die strategie hanteren, rechtse partijen daar nog steeds op Pavloviaanse wijze aan toegeven. Een gemeente moet bestuurd worden, nietwaar? En het nemen van verantwoordelijkheid is waarom veel mensen de politiek in zijn gegaan. Dat het voor het bestuur van de gemeenten geen goede zaak is lijkt niet ingewikkeld om te zien.
De smoes van dat grotere deel van de koek doet me heel erg denken aan die uitspraak van Napoleon (parafrase naar de geest): dat het niet vreemd is dat iedereen omkoopbaar blijkt; wel dat de prijs die moet worden betaald zo laag is.
Alle ellende is in bestuurlijk opzicht ontstaan met de eisen van de PvdA club ’10-over-rood’ . Ik heb het toentertijd met verbazing toen zien gebeuren als student politicologie.
Deze activisten wisten af te dwingen dat men andere politieke partijen en politici ‘de maat gingen nemen’. Uiteraard vanuit de arrogante en weinig tolerante positie dat alleen hun politieke stellingnames ‘fatsoenlijk’waren en in het belang van de ‘arbeiders en studenten’. Want die laatste waren natuurlijk de nieuwe lichting wegbereiders van een nieuwe en betere wereld.
Zoals Hannibal terecht opmerkte waren daarvoor (zeventiger jaren) de (Pvda) politici (met Drees als ultiem voorbeeld) vanuit hun verantwoordelijkheid om te ‘besturen’, zoals toen alle politici van alle gevestigde partijen, zich zeer bewust, en begrepen dat andere politieke partijen hun eigen idealen en issues hadden (die ook werden gerespecteerd!), en dat dus het natuurlijke streven van politieke tegenstanders het zoeken naar compromissen was.
Sindsdien zijn eerst de politici, daarna de bestuurscolleges, de ambtenaren en uiteindelijk de overheid zelf verworden tot machines die de individuele burgers dwingen hun mores opgelegd te krijgen (noodzakelijke mentaliteitsverandering werd dat in de 70/80tiger jaren genoemd.).
Popper legt in zijn ‘Open Society and its enemies’) de gevaren van zo’n politiek als religie opstelling uit: we glijden onvermijdelijk af naar een DDR-achtige totalitaire maatschappij).
Ik heb altijd wat moeite met de indeling links rechts omdat in mijn visie er slechts drie (fundamentele) politieke stromingen zijn: gelijkheid, vrijheid en broederschap. Elke stabiele maatschappij zal een mix zijn van het nastreven van deze drie idealen en politiek tolerantie en streven naar consensus is daarvoor het geëigende middel (of het Angelsaksische systeem van elkaar afwisselende meerderheden die in de tijd de extremen zullen uitfilteren).
Als politieke tolerantie en streven naar consensus niet de normale opvattingen van politici zijn, eindigen we in de diepe ellende van bij het streven naar gelijkheid in communisme, bij broederschap in fascisme en het extreme streven naar vrijheid: slavernij.
Het loslaten van het beginsel van politieke tolerantie door de PvdA en in het vervolg daarvan de andere partijen in de democratie-Nederland, zal ons nu veel pijn en last zal gaan bezorgen. Amsterdam is daarbij uiteindelijk slechts het voorland voor heel Nederland.
@ Dick
Een uitstekend en herkenbaar betoog.