Over de maatschappelijke betekenis van een akkefietje met NS. Iets met privatisering en zo.

Hoe erg is het dat ik €100 kwijt raak door NS-onbeschoftheid? Ik heb heel wat meer verlies geleden vanwege een woekerpolis – door mijn eigen onachtzaamheid, lees: gebrek aan wantrouwen. Er is twee keer een fiets van me gestolen die meer waard was. Dat is de persoonlijke kant. Maar het akkefietje heeft mijns inziens ook politiek-maatschappelijke kanten. Daarom hier toch dit stukje over deze ergernis.

Eerst even de concrete context. Een conducteur – een vriendelijke jongeman van Turkse afkomst, zo vertelt hij me later uit zichzelf – stelt ergens tussen Vleuten en mijn nieuwe woonplaats vast, dat ik niet heb ingecheckt. Na mijn verhaal daarover (zie desgewenst de bijlage daarover, onder dit stuk) te hebben aangehoord, overhandigt hij me een papiertje dat het merkwaardige kopje “Uitstel van betaling” heeft, en vertelt me dat hij verwacht dat ik alleen alsnog de reis zal moeten betalen en geen boete zal krijgen.

In plaats daarvan brengen de automatismen van de NS mij een drievoudige boete in rekening. Bij het verlaten van het station wordt er €10 van mijn tegoed afgeschreven, mijn 40%-kortingskaart is voor deze rit niet-van-toepassing geworden en er is een ‘wettelijke boete’. In de brief met aangehechte acceptgiro, waaruit ik dit kan afleiden, is nergens iets te vinden over een mogelijkheid ertegen te protesteren of nadere toelichting te geven. Zeker geen telefoonnummer of adres.

Ik betaal de reis en accepteer daarmee de eerste van die drie boetes vanwege mijn schandalige moment van onachtzaamheid op station Vleuten, een station dat wat achterloopt in de vaart van het NS-volk en nog geen toegangspoortjes kent en waar je voor het verhogen van je saldo eerst zeven meter de trap af moet. In de commentaarregel van de overschrijving zet ik dat drie boetes mij te gortig is.

Enkele weken later krijg ik een vergelijkbaar soort brief: wederom geen enkele mogelijkheid ertegen te protesteren of nadere toelichting te geven. Zeker geen verwijzing naar dit verhaal over bezwaar maken tegen boete en al helemáál geen naar die NS-persverklaring van de afbeelding hierboven.

Het meest opmerkelijke in deze tweede brief is de bewering dat ik niet betaald heb. De leugenachtigheid ervan valt extra op omdat het bedrag dat nu van me geëist wordt weliswaar verhoogd is met een vierde boete, maar niet met het volledige bedrag daarvan. Mijn betaling is wel degelijk ontvangen en in de nieuwe dreigbrief is het geëiste bedrag daarmee verlaagd!

Ik ga op zoek naar een mogelijkheid om mijn beklag te doen. Ik vind een NS-postadres op het Utrechtse hoofdkwartier en verstuur mijn brief. De brief is in tamelijk beleefde, doch niet onderdanige termen gesteld. Ik sluit hem af met het verzoek om snel te reageren, of tenminste toch mij te informeren over wanneer men denkt mij te beantwoorden, omdat ik nu eenmaal niet dol ben op gedoe met incassobureaus. We zijn inmiddels een maandje verder, maar van het klachtenbureau heb ik niets meer vernomen. Misschien het gevolg van een toevallig foutje van Het Geprivatiseerde Postbedrijf: ik had de brief ook niet aangetekend verstuurd.

En dan volgt dus een brief van een incassobureau. Die doen hun eigen dreigdingetje, maar als ik ze bel krijg ik beschaafd antwoord. Ik vraag wat de noodzakelijke stappen zijn om een gerechtelijke uitspraak over dit akkefietje te krijgen. Daar gaat het incassobureau niet over: na een aantal maanden zou het bureau het dossier onverrichter zake terugsturen naar NS.

Now it’s the time for your tears 1)
Wat een gedoe allemaal, maar hoezo nu ‘politiek-maatschappelijke kanten’? Dat heeft te maken met het feit dat ik dus toch betaald heb. Niet omdat ik bedacht dat NS, als ze dat zouden willen, gewoon op afstand mijn kortingskaart ongeldig kunnen maken en mijn zogenaamde keuzedagen kunnen confisqueren. Dat ze dat hoogstwaarschijnlijk niet zullen doen, drong pas goed tot me door toen ik in dezelfde week een opmerkelijk berichtje las over iemand – laten we zeggen: géén rustige oude blanke autochtone man die uit zijn woorden komt – die voor de 200e keer ‘uitstel van betaling’ had gekregen. De NS dacht er serieus over om hem nu een algemeen verbod te geven om van de trein gebruik te maken, ondanks dat daarmee zijn mensenrechten misschien wel geschonden werden …

Ik betaalde ook niet vanwege dat schermen met de bizarre term ‘wettelijke boete’. Dat begrip heeft echter wel te maken met politiek. De NS zou ‘geprivatiseerd’ zijn en dan toch een wettelijke boete kunnen uitschrijven? Het bedrijf heeft de boel zodanig georganiseerd dat het mogelijk is om gebruik te maken van haar diensten zonder ervoor te betalen. Dat kan door over de poortjes te klimmen, als die er zijn, of door een vergissing zoals in mijn geval; een vergissing die in de hand is gewerkt door het niet in één keer activeren van die toegangspoortjes, maar door ze geleidelijk aan aan te brengen en dan per station te activeren. Het is ook de keuze van het bedrijf om de poortjes zodanig uit te voeren dat je er als notoire wanbetaler gewoon overheen klimt of springt.

Waarom – als overheid – de suggestie in stand houden dat NS ‘eigenlijk’ geen bedrijf is maar een onderdeel van de overheid? De eigenlijke reden dat ik me toch neerleg bij de vernederende straffen die dit bedrijf mij oplegt voor mijn moment van onoplettendheid is mijn inschatting dat ik bij de rechter hoe dan ook in het ongelijk gesteld zal worden. Dat is het echt verontrustende.

Het bedrijf NS heeft de facto natuurlijk gewoon een monopolie. Maar de ‘privatiseerders’, ‘links’ of ‘rechts’, hebben aan zoiets geen boodschap.

PS: Nu ik dit stukje schrijf valt me pas op dat het bonnenboekje van de conducteur nog steeds een aankruisvakje heeft voor “poortpassage“! Die boekjes lopen dus jaren achter op de fysieke werkelijkheid op bijna alle stations.

---

1. Hoewel ik de schurft heb aan het feit dat losgeslagen hippies de dienst uitmaken in politiek, journalistiek en onderwijs, ben ik wel een late babyboomer en ken ik zodoende verschillende liedteksten van mensen als Bob Dylan uit mijn hoofd. Ik verwijs hier naar zijn aangrijpende liedje The Lonesome Death of Hattie Carrol.
   “But you who philosophize disgrace and criticize all fears
   Take the rag away from your face
   Now ain’t the time for your tears”
   Pas in het laatste couplet, wanneer het over de gerechtelijke uitspraak gaat, verandert het ‘refrein’:
   “Bury the rag deep in your face
   For now is the time for your tears“

Bijlage
Klacht-NS-2