De grondwet bevat de spelregels volgens welke onze democratie dient te functioneren. Althans, zij is opgesteld om rechten en plichten van volk en machthebbers te begrenzen op een duidelijke en begrijpelijke manier. Om die reden is het veranderen van de grondwet slechts mogelijk met een tweederde meerderheid.

Die tweederde meerderheid is iets dat in de meeste staten als norm geldt. Maar de manier waarop een verandering in ons land kan plaatsvinden is nog wat ingewikkelder, omdat de Nederlandse wetgevers hebben ingebouwd dat het voor en na verkiezingen plaats moet vinden. Dat is een uitstekende veiligheidsklep, omdat het theoretisch de bevolking de gelegenheid biedt via een omweg te stemmen over een voorgestelde verandering. In de praktijk heeft dit er voor gezorgd dat Nederlandse grondwetswijzigingen vooral over punten en komma’s gingen. Het betekent ook dat de sinds de jaren zeventig door een eensgezinde elite doorgevoerde veranderingen slechts heel moeizaam zouden kunnen worden herzien.

Betekent dat dat ze voortaan in steen gehouwen zijn? Dat we thans in de ultieme rechtsstaat leven die geen enkele wijziging meer behoeft, nu niet en in de toekomst evenmin? Heel serieus zou je dat niet moeten kunnen nemen als verstandig mens, maar toch is het de portee van het geschreeuw dat onlangs ontstond toen Geert Wilders via een kort verkiezingsprogramma aankondigde dat hij op termijn wil inzetten op wijziging van in de grondwet vastgelegde zaken. Gezien het traject dat daarvoor in Nederland moet worden afgelegd en ware Herculestaak, maar daarom nog niet ondemocratisch. Het feit dat hij het aankondigt is eerder een bewijs van zijn democratische gezindheid, want veel kans op succes geef ik hem eerlijk gezegd niet.

Dat neemt niet weg dat het ons met de neus op de feiten drukt wat betreft de wetgeving in dit land, die is vastgespijkerd op een denkpatroon dat inderdaad grote slijtage vertoont. De manier waarop de Nederlandse grondwet internationale verdragen boven de eigen wetgeving stelt is idealistisch, maar vrij naïef. Het wijzigen van dit idee zal echter een onmogelijke hoeveelheid voeten in aarde hebben, omdat het de weg vrijmaken zou voor veel andere wijzigingen waarvoor we dan geen internationale instemming meer nodig zouden hebben. Terzijde: veel landen die internationaal iets voorstellen stellen hun eigen wetgeving zonder aarzelen boven de internationale. De USA gaan daarin mogelijk het verst met hun weigering zich aan te sluiten bij het Internationaal Strafhof.

Desondanks is dit probleem sterk verbonden met hoe je democratie ziet: as iets dat binnen een bepaald afgebakend gebied plaats heeft, of iets dat zo internationaal mogelijk moet worden gemaakt, zonder je veel aan te trekken van lokale afwijkingen van betekenis. Wat dat laatste zal betekenen is de afgelopen tijd duidelijk geworden met de gebeurtenissen in Turkije. Dat is mijns inziens daarom iets waarvan we afstand zullen gaan nemen.

Democratie is ook het recht iets te veranderen waarover je inzichten zijn veranderd. Alles wat niet veranderd mag worden, is een dictaat dat niet democratisch bespreekbaar is. Maakt het daarbij uit of je dan door de geschiedenis wordt bestierd of door een dictator? In feite alleen voor zover je er al aangewend bent door de geschiedenis geregeerd te worden. Maar aangezien dat een recept is voor stagnatie en ellende, is het iets dat een levende democratie zou moeten zien te vermijden.