Opnieuw blijkt een beroemd psychologisch experiment bij nader inzien gebakken lucht. Dat is het lot van tweederde van de herhaalde proeven. Een heel wetenschapsgebied loopt leeg.

Aldus de inleiding van een Volkskrant-artikel dat vannacht werd gepubliceerd. Na een onafzienbare reeks (want het eind lijkt nog niet in zicht) sociaalpsychologische ‘wetenschappers’ onderuit te hebben zien gaan wegens malversaties in hun onderzoeken, is de beurt nu aan de reproduceerbaarheid van beroemde onderzoeken. Beroemd in de zin van invloedrijk en tot de verbeelding sprekend. NWO trok hiervoor vorig jaar €3 miljoen uit. Dat lijkt me eigenlijk een onderschatting van het probleem, maar ik kan me voorstellen dat het overdoen van een heel vakgebied in een betrekkelijk korte tijd niet eenvoudig is – gesteld dat je er het geld voor over hebben zou. Overigens is het prachtig dat NWO hiermee begonnen is, al hebben we  eerder al gepleit een ambitieuzere benadering van dit vakgebied.

Welnu, die lijkt er te gaan komen. De wetenschapper die aan de wieg stond van het nu onderuit gehaalde onderzoek sputtert wat en doet verbaasd. Het ontbreekt er nog maar aan dat hij zich verweert met de opmerking dat het allemaal al zo lang geleden is dat hij het onderzoek uitvoerde. Voorwaar een wat mager excuus voor iets waarop zo’n man ene hele carrière heeft gebouwd. En hele generaties sociale wetenschappers moedwillig op een verkeerd been heeft gezet, laten we dat vooral niet vergeten.

Moet je zo iemand straffen? Het lijkt er op dat de wetenschapper in kwestie er mee weg zal komen. Dat is naar mijn mening onvoldoende als kan worden aangetoond dat er wel degelijk sprake is geweest van een frauduleuze opzet (naar een resultaat toe werken lijkt me daarvoor de definitie bij uitnemendheid). In zo’n geval is niet alleen het afnemen van alle wetenschappelijke lauweren sinds de uitvoering van zulk een onderzoek aangewezen, maar ook het terugvorderen van pensioenrechten. En dan mogen de personen in kwestie blij zijn dat niemand een claim indient wegens gedorven werkplezier doordat de verkregen opleiding waarin dergelijke experimenten werden gebruikt niet blijkt te deugen.

De Volkskrant meldt voorts:

De psychologie is schoon schip aan het maken, nadat in het vakgebied een reeks wantoestanden aan het licht kwam – met als opvallendste de jarenlange fraude van sociaal-psycholoog Diederik Stapel. Sindsdien is men diverse sleutelexperimenten ter controle aan het herhalen. Vorige maand trok onderzoeksfinancier NWO daarvoor nog 3 miljoen euro uit.
Gevolg is dat de ene na de andere klassieker sneuvelt. Wie denkt aan ouderdom, gaat bij nader inzien toch niet langzamer lopen. Het ‘knuffelhormoon’ oxytocine in de neus sprayen blijkt geen effect te hebben op vertrouwen. Toen psychologen vorig jaar honderd studies overdeden, bleek dat liefst tweederde in de herhaling andere uitkomsten gaf.

Mooi hoor, schoon schip maken. Ik ben er helemaal vóór. Maar wie echt schoon schip maken wil, dient de onderliggende oorzaken te saneren. En is die aanwijsbaar? Nou en of!

Jarenlang worden we al gebombardeerd met curieuze onderzoeksconclusies geleverd door sociaal psychologen zoals iemand als Roos Vonk, die volgens De Volkskrant in 2011 al als verdacht werd aangemerkt, maar nog steeds studenten vergiftigt met haar wensdenken. Vlees eten zou agressief maken en zo. Als je het vakgebied schoon wilt hebben, dien je niet alleen klassieke onderzoeken met een luchtje aan te pakken, maar toch vooral de onderzoekers die het vakgebied nog steeds vervuilen. Daarmee maak je de weg vrij voor relevanter onderzoek, en een serieuzer benadering van het vakgebied.

Ik prijs me gelukkig dat ik dertig jaar geleden de verleiding om dit vak te gaan studeren heb weerstaan. Want de agressie die ik dan nu gevoeld zou hebben, had ik met het verslinden van een mammoet als soupertje gisteravond niet kunnen bereiken.

Zo lang een vakgebied wordt gedomineerd door wensdenkende onderzoekers die zichzelf wijsmaken dat ze met de uitkomsten van hun onderzoeken de wereld kunnen verbeteren, zal er te weinig veranderen om veel hoop te hebben op werkelijke vooruitgang. Dat er door de jaren heen veel te veel ‘maatschappelijk relevante zaken’ de curricula binnengeslopen zijn, is voor echte wetenschap funest gebleken. Dat heette dan vroeger wellicht een ivoren toren, maar de groen bemoste bouwval die er nu staat is ten opzichte van die vroegere tijd een stevige achteruitgang.

Al zou een leuk onderzoekje naar de denkwijze van dit nu plotseling met uitsterven bedreigde ´wetenschapsras´ wellicht nog een aardige waarschuwing voor de toekomst kunnen betekenen.