De Russische invasie van Oekraïne bereikt tegendeel van de oorspronkelijk beoogde doelen, zo laat Gildas zien in dit overzicht.

Enkele maanden geleden schreef ik al dat de Russo-Oekraïense oorlog op het slagveld beslist zou worden. Ik concludeerde daarbij dat de enige goede optie voor Nederland en de rest van de EU was om een zo spoedig mogelijk einde aan de oorlog te forceren door Oekraïne de middelen te geven om middels beslissende offensieven de beslissing op het slagveld zo snel mogelijk te laten plaatsvinden. Het enige reële alternatief zou een langdurige oorlog zijn waarbij Nederland en de EU grote economische schade zouden oplopen. Het sterk beperken van de gasleveringen door Rusland en daardoor sterk oplopende energieprijzen en inflatie maakt die schade nu voor velen direct voelbaar.

Ik zal hierna ingaan op hoe de situatie zich heeft ontwikkeld en vervolgens beschouwen of Rusland met de invasie de geformuleerde doelstellingen bereikt. Tot slot komen er enkele conclusies.

Bewapening van Oekraïne
De EU lidstaten hebben er niet voor gekozen om inderdaad alles te doen om de beslissing op het slagveld te forceren. Met name Duitsland, dat hier een grote rol in moest spelen gegeven de voorraden zware wapens die het heeft, laat het volledig afweten. Duitsland zwalkt tussen Oekraïne steunen en Rusland plezieren om de gasleveringen op gang te houden en bereikt nu exact de slechtste uitkomst: de gasleveringen, waar Duitsland extreem van afhankelijk is, worden stilgelegd en dat kan nog lang gaan duren want volledige hervatting valt niet te verwachten voor de Russo-Oekraïense oorlog ten einde is.

Andere landen leverden wel wat ze konden, Polen voorop dat mogelijk ruim 500 tanks leverde, alhoewel niet officieel bevestigd is het aannemelijk dat Bulgarije en groot deel van de honderden T72 tanks die het in opslag had heeft geleverd, en enkele andere midden-Europese landen leverden ieder enkele tientallen tanks. Ook werden er niet exact bekend gemaakte aantallen gevechtsvoertuigen voor de infanterie en artillerie geleverd. Ook door Nederland, de eerste YPR’s zijn aan het front gesignaleerd.

De leveringen die wel plaatsvonden zijn niet genoeg om direct met beslissende offensieven een einde aan de oorlog te forceren. Wel zijn ze genoeg om Oekraïne in staat te stellen een masse de manoeuvre te formeren die op delen van het front, zeker waar die zwak verdedigd zijn, doorbraken te forceren, Dit is een vermogen dat Rusland niet meer heeft gelet op de kruipgang bij Severodonetsk en Bakhmut sinds midden april.

Het front
Met het Oekraïense offensief noordwest van Izyum naar de Oskil-rivier hebben we die masse de manoeuvre in actie en zien we het onvermogen van Rusland om erop te reageren. Na een korte pauze om het bereik van de logistiek naar voren te brengen zijn Oekraïense eenheden de Oskil overgestoken, vermoedelijk met de Krasna-rivier als doel, het aan die rivier gelegen Svatove is een lokaal knooppunt voor wegen en spoorwegen. Rusland heeft zich moeten terugtrekken uit zwaar bevochten steden als Izyum omdat het de bevoorradingsroutes via Kupyansk niet kon verdedigen en gen reserves had voor tegenaanvallen. Ook Lyman raakte de afgelopen week omsingeld en daarmee afgesneden van bevoorrading door de Oekraïense opmars naar de Krasna. Aangezien het Russische leger pas zeer laat trachtte terug te trekken uit Lyman, ziet het ernaar uit dat de uiteindelijke aftocht door Oekraïense posities heen in zware verliezen moet hebben geresulteerd.

Ik denk dat hiermee de eindfase van de Russo-Oekraïense oorlog ingaat. Oekraïne heeft bewezen de mogelijkheid te hebben tot substantiële offensieven en Rusland niet. Tenzij Rusland op miraculeuze wijze ergens een nieuw leger vandaan haalt dat dit wel kan staat de uitkomst vast: Oekraïense offensieven zullen geleidelijk de Russische posities een voor een breken.

Of de recent afgekondigde gedeeltelijke mobilisatie het tij voor Rusland drastisch kan keren is zeer twijfelachtig. Om een effectieve offensieve macht te kunnen vormen zouden de nieuwe rekruten goed voorzien moeten worden van pantservoertuigen en artillerie en de huidige inzet van verouderde wapens als de T62 tank en KS-19 kanonnen wijst er sterk op dat Rusland geen grote aantallen inzetbare moderne tanks en artilleriestukken meer in voorraad heeft.

Het einde van de oorlog kan nog wel enige tijd duren want er zullen meerdere offensieven nodig zijn en naar mate de Russen worden teruggedreven kunnen ze het front verkorten en die kortere frontlijn sterker verdedigen. Ook kunnen de komende tijd te mobiliseren nieuwe troepen helpen de Russische verdediging wat op peil te houden. Waar één kant terrein kan winnen en de andere niet is het eindresultaat wel een gegeven, hoe lang het ook duurt.

Nu dan de laatste fase van de oorlog ingaat en deze richting een Russische nederlaag gaat is het tijd voor een retrospectief op de redenen die zijn aangevoerd waarom Rusland deze oorlog wilde beginnen.

Redenen voor de invasie
Verdedigers van de Russische beslissing om Oekraïne binnen te vallen stellen dat vanuit een realpolitik perspectief Rusland geen andere keus had dan aan te vallen. Daarbij worden een aantal subargumenten gebruikt die ik tenminste deels ook zal becommentariëren. De Russische beslissing tot de invasie zal geheel vanuit een realpolitik perspectief beschouwd worden, dat lijkt me het meest juiste criterium en dat wordt ook gehanteerd door verdedigers van Rusland.

NAVO
Rusland heeft aangevoerd dat een invasie noodzakelijk was omdat Oekraïne zich mogelijk bij de NAVO zou aansluiten en een lange grens met een NAVO lidstaat niet aanvaardbaar zou zijn. Maar wat heeft de invasie bereikt? Niet alleen zal Oekraïne nog meer genegen zijn NAVO-lid te worden, ook als het dat niet wordt zal het nauwe militaire verbonden sluiten met NAVO-lidstaten waaronder de VS, het VK en Polen. Waar toelating van Oekraïne tot de NAVO voor de invasie zeer twijfelachtig was, meerdere bestaande lidstaten zouden bezwaar hebben gemaakt, is er nu veel momentum om Oekraïne tenminste een militair verbond en militaire steun te bieden. Daar komt bij dat Oekraïne door de invasie ineens op een pad naar EU-lidmaatschap is gebracht, een EU die hierdoor geleidelijk een meer militaire component krijgt.

Als klap op de vuurpijl hebben Finland en Zweden in de combinatie van Russische agressie en een Russisch leger dat te druk is met Oekraïne aanleiding gezien om het NAVO-lidmaatschap te vragen en ze zullen dat vermoedelijk krijgen. Daarmee krijgt Rusland dan ongeacht of Oekraïne zich bij de NAVO aansluit een lange grens met een NAVO lidstaat, en ook nog eens een grens die ruim 400 kilometer van St Petersburg ligt.

Met de plotseling ervaren Russische dreiging en de aanvraag van lidmaatschap door een tweetal landen die daar lang van hadden afgezien heeft de NAVO ook een nieuw bestaansrecht verkregen. Waar de NAVO nog vorig jaar geleidelijk onttakelde bij gebrek aan een duidelijk bestaansrecht en gekibbel tussen de VS en de Europese leden fleurt de club nu duidelijk op.

Waar Rusland dus de invloed en reikwijdte van de NAVO zei te willen beperken heeft het met de invasie geheel het tegenovergestelde bereikt.

Naast NAVO als politieke organisatie is van Russische zijde aangevoerd dat Rusland geen sterk leger aan haar (zuid)westgrens kon dulden. Oekraïne moest daarom gedemilitariseerd worden.

Sinds de invasie hebben tal van Europese landen forse verhogingen van de militaire budgetten aangekondigd om de militaire slagkracht te verhogen. Het meest dramatisch in Polen waar het militaire budget meer dan zal verdubbelen en het leger naar minimaal twee tot drie keer de huidige sterkte gebracht zal worden. In Oekraïne zelf doet het leger intussen veel ervaring op, en het is volledig te verwachten dat Oekraïne uitgebreide hulp zal krijgen om het leger veel sterker te maken dan het voor de invasie was.

Dat de Oekraïense regering aankondigt van Oekraïne een groter Israël te willen maken geeft de richting wel aan, Israël is immer mede bekend vanwege een naar verhouding groot leger, een substantiële wapenindustrie en veel Amerikaanse militaire hulp. Rusland krijgt dus meerdere sterke legers bij haar westgrens, en dat terwijl het eigen leger nog jarenlang verzwakt zal zijn terwijl het de verliezen in Oekraïne vervangt. De invasie bereikt ook hier geheel het tegendeel van wat beoogd werd.

Rusland smeedde wat het vreesde
Een meer meta-argument dat van Russische zijde is aangevoerd is dat Oekraïne zich, naar verluidt onder kwalijke westerse invloeden, aan het ontwikkelen was tot een “anti-Rusland”, een staat die zich in alles het tegendeel van Rusland zag en zich zou richten op het ondermijnen van Rusland.

De geschiedenis van Oekraïne is sterk verweven met die van Rusland en ook taal en cultuur zijn verwant. Veel Oekraïners stammen af van Russen die in de 18e en 19e eeuw het op de Krim-Tataren veroverde dunbevolkte gebied koloniseerden. Veel Oekraïners spraken dan ook Russisch en er was lange tijd in Oekraïne veel sympathie voor Rusland en pro-Russische politiek was een herkenbare en significante stroming.

Bij het project van Oekraïense nationalisten om een duidelijk van Rusland te onderscheiden Oekraïense natie te scheppen was lange tijd niet heel duidelijk hoe de verhouding tot Rusland zou moeten zijn. In 2014 werd dat eenvoudiger toen Rusland de Krim bezette en opstandelingen in de Donbass steunde zodat daar een slepend conflict ontstond. Deze gebeurtenissen hielpen enerzijds een Oekraïens nationaal bewustzijn ontstaan en kleurden dat bewustzijn tegelijk anti-Russisch in. De sympathie voor Rusland binnen Oekraïne nam na 2014 duidelijk af.

Naties worden gesmeed in bloed en vuur, dat is altijd zo geweest en in Oekraïne niet anders. De Russische invasie en de reactie daarop binnen Oekraïne, massaal en vastbesloten gewapend verzet, zijn onvermijdelijk definiërende gebeurtenissen voor het Oekraïense nationale bewustzijn. Met de invasie verschafte Rusland de Oekraïense nationalisten het bloed en het vuur dat zij nodig hadden om hun project te voltooien en niet zelf konden verkrijgen.

Waar er voor 2014 nog niet heel duidelijk een Oekraïense natie bestond, en nog op 23 februari van dit jaar aan getwijfeld kon worden of die bestaat en hoe stevig die zou zijn, heeft de invasie alle twijfel weggenomen. Er is nu een Oekraïense natie en die is solide genoeg om een grote oorlog te kunnen voeren. En waar een harde strijd tegen een gezamenlijke vijand verbroedert, zeker wanneer deze wordt afgesloten met een gezamenlijke overwinning, heeft Rusland met de invasie Oekraïne bijna zeker de asabiyah gegeven die het vanaf de onafhankelijkheid van de Sovjet-Unie node had gemist.

Met de invasie heeft Rusland kortom het project van de Oekraïense nationalisten voor hen voltooid. Rusland bracht bloed en vuur om de Oekraïense natie te smeden. Tot overmaat van ramp voor de Russen bereiken zij bovendien dat Oekraïne zich nu zeker in belangrijke mate zal definiëren als een “niet-Rusland”, het anti-Rusland dat Rusland zei te vrezen. Sympathie voor Rusland zal in Oekraïne minstens een generatie en vermoedelijk veel langer ver te zoeken zijn, pro-Russische politiek, een jaar geleden nog invloedrijk, is onmogelijk. Oekraïne zal binnen de EU zich aansluiten bij de scherp anti-Russische stemmen van Polen en de Oostzee-staten.

Het is ongetwijfeld een ironie van de geschiedenis dat Rusland met de invasie de natie hielp smeden waarvan het zei dat die niet bestond en daarbij exact het gevreesde spookbeeld van een anti-Rusland tot werkelijkheid maakte.

Oppoetsen VS hegemonie
Waar Rusland met de invasie allicht beoogde om bij te dragen aan een multipolaire wereld met Rusland als erkende grootmacht en een verzwakte Verenigde Staten niet lager in staat om de geopolitieke situatie te domineren verkeert ook dat in het tegendeel.

Waar de Verenigde Staten na de dramatisch verlopen aftocht uit Afghanistan en daarmee de totale mislukking van 20 jaar geopolitiek beleid zwak oogden heeft de VS nieuw elan gekregen door het succesvolle verzet van Oekraïne. Nog is de Amerikaanse hegemonie niet verloren, iets wat in tal van hoofdsteden niet onopgemerkt zal zijn gebleven.

Wat voorlopig wel verloren is is de Russische positie als grootmacht en Russische invloed in tal van landen die op Rusland rekenden voor bescherming tegen binnen- en buitenlandse vijanden. In de Kaukasus ziet Turkse vazal Azerbeidzjan de kans schoon om Armenië aan te vallen nu Rusland dat land niet kan beschermen in weerwil van haar verdragsverplichtingen. Armenië kan zich enkel wenden tot de VS voor enige steun, waarmee Rusland daar haar invloed verliest. In centraal Azië keert Kazachstan, tot voor kort een betrouwbare vazal, zich openlijk tegen Rusland nu Rusland zwak is. De andere ‘stans’ beginnen onderling te vechten en vallen evenzeer uit de Russische invloedssfeer.

De invasie van Oekraïne schakelde Rusland voor de nabije toekomst uit als grootmacht, en vergrootte de invloed van de VS: een beweging terug naar een unipolaire wereld met hegemonie van de VS.

En lest best loopt Rusland door militaire verzwakking, verlies van prestige en ongunstige reacties in sommige regio’s op de aangekondigde mobilisatie zelfs het risico zelf uiteen te vallen of tenminste met een aantal interne conflicten te maken te krijgen.

De invasie van Oekraïne is voor Rusland kortom op een ramp uitgelopen. Rusland verliest veel en wint niets. Deze uitkomsten van een mislukte invasie waren vooraf voorspelbaar. Zonder enig moreel oordeel te geven over de beslissing tot de invasie moet die beslissing realpolitik beschouwd worden als een krankzinnige gok waarbij zelfs het voortbestaan van Rusland in het geding zou kunnen zijn.

Wat de gok te meer krankzinnig maakt is dat het Russische leger evident te klein was om een snelle overwinning te verkrijgen indien het Oekraïense leger, dat meer manschappen beschikbaar had niet heel veel slechter bewapend was, zou vechten. Rusland kon alleen baat hebben bij de invasie indien het Oekraïense leger niet zou vechten.

Daarbij moet ook nog eens de vraag worden gesteld wat Rusland had kunnen winnen indien het Oekraïense leger niet had gevochten. Rusland had dan gebied kunnen annexeren met enkele miljoenen inwoners en een marionettenregering in Kiev kunnen installeren. Hoe lang die marionetten zouden kunnen blijven zitten is de vraag, de liefde voor Rusland en haar marionetten zou bij veel Oekraïners niet zijn toegenomen en Polen en de VS zouden zeker steun hebben geboden aan verzet. Tegelijkertijd zou een dergelijk Oekraïne een heel groot Wit-Rusland zijn geworden, armlastig en afhankelijk van Russische subsidies.

Conclusies
Met deze conclusies kan de stelling dat Rusland geen andere keus had dan de invasie te beginnen naar het rijk der fabelen worden verwezen. Wanneer een beleidskeuze neerkomt op een wilde gok op een zeer onzekere factor en de gevolgen desastreus zijn wanneer die gok verkeerd uitpakt dan is het een gegeven dat er ook keuzes gemaakt hadden kunnen worden die niet een dergelijke gok inhouden. Tal van alternatieve keuzes zijn dan mogelijk en ook wenselijk, enkel al omdat ze niet de mogelijkheid van fatale mislukking inhouden.

Rusland gokte en verloor desastreus, wie het met Rusland goed voor heeft kan alleen nog bij de Russische regering aandringen op het erkennen van de nederlaag en een spoedig einde aan de oorlog, zonder annexaties van Oekraïens grondgebied en in de wetenschap dat er een sterk gemilitariseerd Oekraïne aan Rusland zal grenzen.

Tot slot mag Azov een standbeeld voor Poetin gaan oprichten, met het opschrift: “onze hoofdsponsor”. Ze zullen het wel niet doen want zo sportief zijn mensen zelden, het maakt de bijdrage van Poetin aan het Oekraïense nationale project er niet minder om.

---

Meer over Oekraïne en de gebeurtenissen in dat land leest u hier.

Meer over Rusland en haar politiek vindt u hier.