Er bleek vorige week sprake te zijn geweest van een kabinetscrisis die niet doorging.

Welbeschouwd gaat het om een verbatim verslag van een aanvarinkje tussen Samsom en Rutte waarover De Telegraaf gisterochtend berichtte:

De vlam sloeg in de pan toen Samsom ondanks waarschuwingen van de VVD tijdens een telefoongesprek op donderdagochtend toch bleef eisen dat Europa alvast een luchtbrug voor migranten zou starten vanuit Turkije. Toen Rutte dat weigerde, zou Samsom hebben geroepen dat de premier dan maar naar de koning moest gaan om het ontslag van zijn kabinet aan te bieden. Naar verluidt reageerde de minister-president met de woorden dat het PvdA-smaldeel in het kabinet zelf maar de gang naar paleis Noordeinde moest maken.

In de coalitie werd de botsing opgevat als het dreigen met een kabinetscrisis, hoewel betrokkenen dit naderhand ontkennen.

Die laatste zin is natuurlijk volstrekt bespottelijk. Waarom zou een van beide heren anders paleis Noordeinde buiten zijn normale schema bezoeken? Het is immers nog wat te vroeg voor afspraken over een gezellige barbecue, zeker met een kabinet waarvan niet vaststaat dat het de zomer halen zal. Natuurlijk is het een dreigement met een kabinetscrisis, en even natuurlijk zal geen van beiden het aandurven zijn woorden om te zetten in daden. Niet, omdat men elkaar niet zat is (daarover bestaat weinig twijfel), maar om staatkundige redenen.

Het Nederlandse staatsrecht kent wat bijzonderheden die een buitenstaander vreemd zouden voorkomen, als hij er mee bekend was. Dat was met de afloop van Rutte1 het meest pijnlijk duidelijk, toen VVD en CDA gewoon door regeerden zonder last van de Kamer te hebben. Formeel is de val van een kabinet weliswaar direct het einde van het regerend functioneren van de ministers. Formeel, want de lopende zaken laat men niet over aan ambtenaren. Als het kabinet als geheel aftreedt, zullen de aftredende ministers tot aan de beëdiging van het nieuwe kabinet als geheel aanblijven om op de winkel te passen. Maar als de PvdA haar ministers uit het kabinet terugtrekt, dan blijven alleen VVD’ers over om op de winkel te passen. Er zullen ministers verschillende ministeries tegelijk gaan beheren, en wellicht wordt de ploeg nog aangevuld met wat extra krachten. Als de PvdA haar ministers terugtrekt, regeert de VVD het land dus een half jaar in haar eentje.

Dàt wil de PvdA niet meemaken, en ze heeft daar verscheidene goede redenen voor. Er is het publicitaire element: de VVD’ers zouden in hun eentje alle aandacht op zich gericht weten. Met nakende verkiezingen altijd een voordeel. Er is ook het bestuurlijke element: niet alleen zijn de ministers in dringende gevallen gerechtigd zelf besluiten te nemen, maar door de val van het kabinet is de Kamer ontdaan van haar rechten en bevoegdheden. Ook dit is een Nederlandse bijzonderheid, en een heel ongezonde. Er geldt het gentleman’s agreement dat er gedurende zo’n tussenperiode geen besluiten zullen worden genomen die als omstreden bekend zullen staan. Maar een gentleman’s agreement met de leugenpremier??? Zo gek zal ook Diederik Samsom niet zijn.

Vandaar dat spelletje tegen elkaar opbieden: ze vertrouwen elkaar voor geen cent. Als Rutte het kabinet wil laten vallen, gaat hij naar de koning om het ontslag aan te beiden, maar dan zit hij tot na de verkiezingen met de PvdA-ministers op zijn lip. Als Samsom het vallen laat, dan kan dat via het terugtrekken van de PvdA-ministers, maar dan verliest hij alle greep op wat er gedurende de tussenperiode gebeurt. De enig mogelijke uitweg hieruit lijkt me te zijn, dat de PvdA een motie van wantrouwen tegen de persoon van de premier in dient, niet tegen het kabinet. Het wegstemmen van een premier betekent in de Nederlandse verhoudingen tevens de val van het gehele kabinet. Maar dat is niet alleen erg opzichtig, ik vraag me ook af of het daadwerkelijk zo zou kunnen lukken. Het gevolg zal hoe dan ook zijn dat de PvdA in de komende verkiezingen vermalen wordt. Aangezien Samsom dit alles weet, rest hem weinig anders dan een beetje dreigen aan de telefoon. Goed om stoom af te blazen, want Rutte zal toch niet happen.

Dat het land zo nog een jaar zal worden geregeerd is eigenlijk onvoorstelbaar. Regenteske prutsers. Het wachten is op wat er uit een klein hoekje te voorschijn zou kunnen komen.