Het Westen is medeverantwoordelijk voor de puinhoop die Libië nu is. Dat stelt althans Saskia van Genugten in de Volkskrant van 9 februari. Zij is senior research fellow aan de Emirates Diplomatic Academy in Abu Dhabi. Vanwege die door haar gepostuleerde verantwoordelijkheid moet het Westen in actie komen, zowel militair als politiek. Zij spreekt van ‘een stevige portie nazorg’ die op een militaire interventie zou moeten volgen.

Het enige waarmee ik het met Saskia eens ben, is dat Libië een puinhoop is. Voor zover het nog zinvol is dan om te suggereren dat het woord ‘Libië’ verwijst naar een land. Ik zou de omschrijving ‘puinhoop’ zelfs ruimer willen trekken en toepassen op Afghanistan, Irak en Syrië. Egypte, Soedan, Somalië en Jemen. Jordanië en Libanon zie ik binnenkort ook nog toetreden tot de puinhoop-landen.

De vraag is natuurlijk of het Westen ‘medeverantwoordelijk’ is voor de puinhoop in die landen. Vanuit de ideologie van het anti-imperialisme is het antwoord duidelijk. Alle rotzooi in de landen waar het Westen ooit enige bemoeienis mee heeft gehad, is de schuld van het Westen. Anti-imperialisme vloeit voort uit het masochistische, christelijke schuldgevoel en het eveneens christelijke superioriteitsgevoel. Wij zijn schuldig want alles komt door ons.

De westerse bemoeienis met Libië is van iets ouder datum dan die van de andere voorheen Ottomaanse regio’s. De Britten hebben met Soedan, Jemen en Somalië van doen gehad. Afghanistan heeft alleen even een Russische overheersing moeten dulden. Dus de westerse invloed mag op de eeuwigheid bezien betrekkelijk gering heten. Laten we die medeverantwoordelijkheid dus maar even voor wat ze is: zelfkastijding uit hoogmoed. Maar dat deze landen puinhopen of puinhoop in de maak zijn, daarover bestaat weinig twijfel.

Hoe kunnen we voorkomen dat na een westerse interventie die puinhoop voortduurt? Van Genugten zegt dat we ‘moeten zorgen voor een alternatief dat de bevolking in de bevrijde gebieden het idee van vooruitgang biedt’. Het zijn deze gratuite zinnetjes die een debat over het Midden Oosten plat slaan.

Wat in ’s hemelsnaam is een ‘idee van vooruitgang’ en waarom geloof ik niet in ‘vooruitgang’ in de Arabisch islamitische wereld?

Het antwoord op die vraag is te vinden in Culture and Conflict in the Middle East van de Amerikaanse antropoloog Carl Salzman. Volgens Salzman vormen stam- of clanverbanden de basis in de samenlevingen van het Midden- en Nabije Oosten. Loyaliteit is primair gericht op de eigen groep en in mindere mate op gelieerde groepen. Alleen vanuit een tiranniek centrum kan het netwerk van autonome clans en stammen bijeen gehouden worden. Valt dat centrum weg, dan zakt de samenleving terug in een moeras van elkaar naar het leven staande groepen.

Voordat we dit soort samenlevingen als alternatief voor hun clan-denken een idee van vooruitgang zouden willen bieden, pleit ik er voor om te beginnen onze samenleving te beschermen tegen dit eng loyale clan-denken. Want dat is wat we nu in Europa en gros importeren, de bouwstenen voor een puinhoop.