Over de kabinetsformatie wordt vandaag bericht dat de formerende partijen het ook eens geworden zijn over nieuwe vluchtelingendeals. Het mocht wat. Dit is nog steeds de essentie niet die tot een kabinet VVD-CDA-D66-ChristebUnie leiden kan, en wie het volgt weet dat.

Daarover heb ik me al afgevraagd of er een geheim compromis is, of dat informateur Zalm op zoveel mogelijk onderwerpen overeenstemming bereiken wil, zodat de deelnemende partijen geen NEE meer zouden durven zeggen tegen een mogelijk compromis dat hij over de levensbeschouwelijke probleempunten heeft geformuleerd. Omdat anders naar mijn mening alleen nog de weg naar een minderheidskabinet VVD-CDA resteert. Alle alternatieven zijn immers al uitgebreid afgekaart? Maar moeten we voor zo’n minderheidskabinet dan wéér die hele formatiecarrousel door?

Al een paar dagen bekruipt me het gevoel dat dit wellicht deel is van Zalms strategie. Als alle belangrijke punten langs zijn geweest, en van alle vier de partijen zijn hun afwijkingen vastgelegd in overeenstemmingsdocumenten waarin met vier kleuren inkt staat vermeld op welk punt welke partij afweek van de centrale lijn die een kabinet in de toekomst zou kunnen volgen, dan gaat deze kabinetsformatie onder Zalm niet alleen over een kabinet VVD-CDA-D66-CU, maar tegelijk ook over een minderheidskabinet VVD-CDA. Dat zal men D66 En CU mogelijk niet verteld hebben, maar als ze dat toch weten zal het me niet verbazen. Want dat zoiets druk op de ketel zet hoef ik niet uit te leggen. Dat D66 dolgraag regeren wil is een bekend feit, en dat men de CU in haar huidige omvang (5 zetels) nodig heeft is in de toekomst mogelijk nooit meer van toepassing – die partijen willen echt wel. Mits hun principes en plannen … en dat was waar het moeilijk werd.

Aangezien D66 en ChristenUnie in een toekomstig kabinet VVD-CDA-D66-CU de flanken vormen, zijn de concessies aan deze beide partijen het meest eenvoudig weer weg te werken uit een regeerakkoord VVD-CDA. Een ander pluspunt is dat dit een solide basis legt voor toekomstige samenwerking met een minderheidskabinet – voor de eerste twee jaar in ieder geval. Het blijft natuurlijk altijd een beetje een gok, zo’n minderheidskabinet. Maar als je vooraf al weet dat je het er geen twee jaar mee vol zult maken kun je er beter niet aan beginnen. Twee jaar is overigens ook ongeveer de termijn waarop nu gebruikte afspraken bestuurlijk nog hanteerbaar zijn, dus het verschil met een ‘normale’ formatie is qua inhoudelijkheid minimaal. Maar waar een normaal meerderheidskabinet mede wordt gevormd door onderling vertrouwen – in de goede wil van de anderen of in verwachte politieke noodzaak die de neuzen één kant op zal houden – moet een minderheidskabinet het juist zonder die zo noodzakelijke basis doen. Niet voor niets is de term dat de Kamer een nieuw kabinet haar vertrouwen geeft.

Dit alles maakt het inderdaad niet noodzakelijk om eerst zeker te zijn dat D66 en CU het eens kunnen worden over de levensbeschouwelijke punten. Het is onderhandelingstechnisch een elegante aanpak, dat vooral. Als deze formatie daarom op het laatste moment alsnog klapt, dan staan twee weken later de ministers van een kabinet VVD-CDA toch op het bordes van Huis ten Bosch. De enig extra tijd zal noodzakelijk zijn voor VVD en CDA om wat méér ministers aan te zoeken, terwijl de onderhandelaars de bijdragen van D66 en CU weg gummen. Maar daar komen ze allemaal vast vlot uit.