Twee maanden na de verkiezingen is de kabinetsformatie eigenlijk terug bij af. De huidige onduidelijkheid wie met wie zou kunnen regeren verklaart wel nog wat andere zaken van de afgelopen tijd.

Het spelletje sluit elkaar uit dat de leiders van de partijen nu opvoeren laat zien wat anders achter de schermen blijft – samenwerking in de oppositie is veel eenvoudiger dan het ergens over eens worden in een kabinet. Hoewel dat een open deur is, is de constatering niet oninteressant omdat het toont hoe weinig men met elkaar meedenken wil. Dat gaat verder dan de machtsvraag en wie met wie zou willen regeren.

PrimaD66
D66 speelt primadonna door feitelijk te eisen dat een kabinet met een linkse partij wordt geformeerd. Er lijkt nu consensus te bestaan dat het zal moeten met VVD-CDA-D66+iets linksigs. Dat men twee maanden met GL heeft gesproken had er alles mee van doen dat de SP weigert te spreken met de VVD en de PvdA tijd nodig heeft aan haar nieuwe omvang te wennen. Met andere woorden: er was de afgelopen twee maanden niemand anders om mee te praten dan GroenLinks. Ook als je weet dat er niets van komt, doe je dat dan maar om in ieder geval het idee te geven dat er aan gewerkt wordt. Ook al heb je eigenlijk geen idee hoe en met wie het wel kunnen zou.

Dit heeft mede te maken met het cordon sanitaire dat door de reguliere politiek rond de PVV is gelegd. Het heet niet zo, maar de situatie die is ontstaan komt daar beslist op neer. Natuurlijk wordt het zo niet genoemd, maar dat is iets anders dan dat het zo niet is. Als het doet en klinkt als een duck …

Gevolgen Cordon sanitaire
Dat cordon heeft een bizarre situatie geschapen. Partijen als VVD en CDA willen niet aan wat mede hun omvang bepaalde bij deze verkiezingen: de wens van de kiezer, in ieder geval iets te doen aan wat de PVV wil en waarvoor zij opkomt. Als je de traditionele partijen van links naar rechts bekijkt zie je een totale versplintering, maar op rechts een veel grotere samenhang dan op links. Het primadonna-gedrag van Pechtold kan alleen maar bestaan zolang er geen alternatief op rechts geschapen wordt. Dat de maatschappelijke situatie zo niet verbeteren zal – en daarmee de kans op verschrompeling van de PVV miniem is – maakt dat bij deze formatie ook de kiem wordt gelegd voor toekomstig regeren van de PVV – hoe vreselijk men dat elders ook vindt. De enige oplossing is niet wachten tot het over gaat, maar de redenen voor de kracht van de PVV aanpakken. Pechtold lijkt daar niet toe bereid – zijn vasthouden aan een linkse partner in het kabinet is zowel zijn schild tegen toekomstige electorale problemen als de zekerheid dat hij niet hoeft mee te gaan in de zo noodzakelijke aanpak van uit de hand lopende islamitische maatschappelijke druk.

Ergo: door de PVV uit te sluiten hebben VVD en CDA vrijwillig besloten zich te laten gijzelen door D66. Hun kennelijke gedachte dat zo lang ze aan elkaar vast blijven houden het uiteindelijk goed moet komen is naïef, lijkt men op links te denken. Wat dat betreft zit er meer logica in de weigering van de SP om te praten met de VVD dan je zo op het eerste gezicht zeggen zou. Als men op basis van de huidige stellingnames een meerderheidskabinet zou willen formeren, is een linksig kabinet met of VVD, of CDA, de enige mogelijkheid.

Als dat tot stand komt zal het Binnenhof schudden op haar grondvesten vanwege het gejuich in de fractiekamers van de PVV. Zo’n kabinet zou een club worden die gedoemd is binnen een jaar uiteen te vallen, en de verkiezingen nadien zal de schuldige rechtse partij die er in stapte worden gemillimeterd.

Minderheidskabinet
Dat maakt dat er de afgelopen dagen sprake is van een minderheidskabinet. Dat kan. Maar het gedoogkabinet van 2010-2012 was een fundamenteel andere constructie, en wat een minderheidskabinet te zien zal geven hebben we in Nederland de afgelopen vijftig jaar niet kunnen bewonderen. Een voortdurend komen en gaan van oliemannetjes die tussen partijen heen en weer lopen. Het zal politiek Den Haag nog meer dan nu al het geval is een excuus geven vooral met zichzelf bezig te zijn, en lang kan dat niet duren. Over twee, hooguit drie jaar is de rek er wel uit, en dan moet men weer naar de gevreesde kiezer: met opnieuw een brevet van onvermogen voor de gedane moeite.

De vraag dient zich wel aan, hoeveel partijen zo’n minderheidskabinet zouden moeten dragen? Twee of drie? In een minderheidskabinet VVD-CDA is men niet meer gehouden aan de wensen van D66 op migratie- en EU-gebied. Maar als men met VVD-CDA-D66 zou beginnen, dan kun je er beter gelijk een andere linkse partij bij zoeken, want minder gedonder geeft dat hoe dan ook niet. Een minderheidskabinet kan voor de benodigde flexibiliteit alleen werken als combi van VVD en CDA. In zo’n samenstelling kan men bij gelegenheid nog eens shoppen bij PVV-FvD-SGP en desnoods de CU. Daar wil je D66 niet bij hebben. Zou de partij van Pechtold die zo graag regeren wil dat eigenlijk wel beseffen?