De Abel Herzberg-lezing bood Peter Louter een uitgelezen kans het denken van de ministers Kaag en Ollongren eens te vergelijken.

Minister Sigrid Kaag mocht op 30 september 2018 de Abel Herzberg lezing houden. Of Abel Herzberg zich in zijn graf zou hebben omgedraaid als hij haar lezing had kunnen horen, zullen we nooit weten. Aannemelijk is het wel. Van Abel Herzberg heeft Kaag niets begrepen. De lezing van Kaag vertoont verder opvallende gelijkenissen met de ‘Burgemeester Dales lezing’ zoals die op 2 februari 2018 werd uitgesproken door minister Ollongren.

De stilte bij Kaag
Kaag moet een bevlogen tekstschrijver en een uitgekiende mediastrategie hebben gehad. De dag na haar lezing klonk er in de media een oorverdovend applaus op. De column van Sitalsing in de Volkskrant was nagenoeg een heiligverklaring. Al snel na het uitsterven van het applaus begon men zich in Nederland af te vragen wat al die mooie woorden nu eigenlijk onthulden. Dan gaat het vooral over “niet stilzwijgend wegkijken wanneer de democratische rechtsstaat wordt ondermijnd door het oprukkende ‘tribale identiteitsdenken’, dat we terugzien in ‘de roep om een sterke man, die redding zal brengen’ en in het denken waarin ‘feiten geen feiten meer zijn’ en ‘de pers een tegenstander’ is.”

Grote woorden, constateerden velen, die vele bewijzen aandroegen voor het tegendeel van zwijgen en wegkijken. Zelf moest ik bij Kaag’s woorden vooral denken aan de ongemakkelijke stiltes die ontstaan als in een groep iemand hardhandig de oren worden gewassen vanwege een opmerking die als niet politiek correct kan worden opgevat. Een verbazende stilte, maar juist het stillen van het niet politiek correcte is het doel van Kaag. Tot zijn uiterste gecomprimeerd roept Kaag op tot de versterking van de sociale controle ten behoeve van het onderdrukken van wat niet als politiek correct kan worden gezien. ‘Kom op’ zegt Kaag, “We zijn met velen”

De stilte over grondwetsartikel 1 bij Ollongren
De Ien Daleslezing van Ollongren kan worden gezien als een verdere pervertering van artikel 1 van de Grondwet. Artikel 1 regelt de verhouding tussen overheid en burger waarin de gelijkheid voor de wet het beginsel is. Steeds vaker verschijnt echter de opvatting dat het als anti-discriminatie artikel ook van toepassing is op burgers onderling. Dat laatste is volgens Ollongren zelfs zo fundamenteel dat het de Nederlandse identiteit bepaalt. Ze noemt dat een ‘goed bewaard geheim’. Er leeft in Nederland geen emotionele binding met de grondwet, zoals dat in Amerika wel het geval is.

Ze wijst op het ‘Plakkaat van Verlatinge’ als historische bron, daarin is gesteld: ‘de wil van het volk legitimeert de machthebber’. Leuk citaat van een minister die het raadgevend referendum heeft afgeschaft omdat de regering zich daar ongemakkelijk bij voelt. Met haar lofprijzingen en verabsolutering van de grondwet gaat ze zover dat ze stelt dat de grondwet een minimum aan gemeenschappelijke waarden bevat, zodat de wet iedereen de ruimte geeft voor een eigen invulling van cultuur en identiteit.

De multiculturele samenleving vindt in Ollongren een bevlogen verdedigster. Vervolgens komt ze in haar lezing op het zelfde thema als bij Kaag: “De grondrechten zijn voor hun voortbestaan afhankelijk van voldoende draagvlak. Als we niet oppassen worden die bedreigd”. Ook van Ollongren mogen we niet stil blijven. Ze noemt het populisme met Pim Fortuin, Wilders en Baudet als bedreiging voor de grondrechten.

Verontwaardigd noemt ze het voorstel van Fortuin om artikel 1 van de grondwet af te schaffen. Dat die artikel 7 –Niemand heeft voorafgaand verlof nodig om door de drukpers gedachten of gevoelens te openbaren, behoudens ieders verantwoordelijkheid volgens de wet.- voldoende achtte, laat ze onvermeld. Het grondrecht van vrije meningsuiting is bij Ollogren en bij Kaag niet in goede handen. Er zijn volgens hen goede en slechte meningen en slechte meningen moet worden weersproken en uitgebannen.

Het elitair narcistisch universum van Kaag en Ollongren
De bestaande polarisatie, waar beide dames hun aandeel in hebben, gaat nog niet zover als in de strijd aan het einde van de achttiende eeuw tussen patriotten en prinsgezinden. De tegenwoordige polarisatie is die tussen de elite en ‘het volk’ als partijen. ‘Het volk’ vormt een bedreiging voor beide dames. Het wil een meer directe democratie, minder globalisering en Europa, beheersing van de migratie en meer aandacht voor integratie en ondertoezichtstelling van de islam die als bedreiging wordt gevoeld.

De opvattingen van Ollongren en Kaag zijn van politieke aard maar hangen ook op verbazende wijze samen met hun persoonlijke situatie zoals ze die onthullen in hun respectievelijke lezingen. De Ollongrens behoorden tot de Finse adel en een deel kwam door grenswijzigingen terecht in het feodale Rusland. Opa Alexander (!) was het speelkameraadje van de laatste Tsaar. Na 1918 kwamen ze via Finland in het koloniale Indië terecht waar ze een koffieplantage hadden. Na de Tweede Wereldoorlog kwamen ze uiteindelijk terecht in Den Haag. Nationale en etnische achtergronden hebben niet zo’n doorslaggevende betekenis zegt Ollongren die een sterke band heeft met de Oranjes. ‘Niemand is terug te brengen tot één enkele identiteit.’

Kaag heeft geen ‘adellijke’ achtergrond, maar verbleef na het VWO voor studie en werk in het buitenland. Ze kwam pas terug ‘omdat Nederland een beroep op haar deed’. Dat er in Nederland enig wantrouwen bestaat vanwege haar huwelijk met een actieve Palestijnse politicus, begrijpt ze niet zo goed. Ook niet dat ze soms moet uitleggen waarom haar dochter ‘anders’ oogt. Ze voelt zich soms vreemdeling in eigen land. Het raakt en motiveert haar, zegt ze.

Mensen hebben de neiging om hun omgeving af te stemmen op hun eigen wensen en behoeften. Wanneer dat grenzen over gaat, wordt dat narcistisch genoemd. Dan worden mensen verdeeld in vriend of vijand en dienen de vijanden als zondebok het veld te verlaten. Vrienden worden onderworpen aan een voortdurende beoordeling en moeten hun trouw bewijzen door hun boodschap uit te dragen (niet stil zijn). Door narcisten gemaakte keuzes mogen geen consequenties hebben, want dat is ‘onrechtvaardig’. De narcist kan immers niets fout doen.

Het beeld dat beide dames de uit hun persoonlijke levenssituatie voortkomende wensen en behoefte projecteren op Nederland en dat dienovereenkomstig proberen te veranderen door onder meer degenen die daarbij in de weg zitten tot vijand te verklaren en monddood proberen te maken, is overweldigend. Het zijn narcistische politici die het persoonlijk belang met dubieuze teksten omtoveren in algemeen belang. Vanwege hun narcistische aard is het niet te verwachten dat Kaag en Ollongren het op persoonlijk vlak goed met elkaar kunnen vinden.

Wat Abel Herzberg zegt
Abel Herzberg kan volgens zijn biograaf Arie Kuiper worden omschreven als een zeer wijze, maar ook eigenwijze man. In een interview in de Groene schetst Kuiper diens erfenis als volgt: “Herzbergs literaire erfenis zou ik Genuanceerd Denken willen noemen. De zaken zijn niet zwart of wit. Het levensdevies van zijn romanpersonage Salomon Zeitcheck luidde al: “Het is niet zo.” Dit zou je op alle scholen, op alle universiteiten, op alle openbare gebouwen op grote borden moeten ophangen.”

Daarom zou Herzberg zich in zijn graf kunnen hebben omgedraaid na het horen van de lezing van Kaag (die ongeveer hetzelfde was als die van Ollongren). Herzberg wilde vijanden begrijpen, niet veroordelen. Je kon pas over iemand oordelen als je in diens schoenen hebt gestaan, zei hij. Dat niveau halen onze damesministers op geen stukken na. Ze hebben vijanden nodig. Met Fortuin, Wilders en Baudet veroordelen ze miljoenen Nederlanders die zich anders gedragen dan de dames overeenkomstig hun persoonlijke behoeften en wensen wenselijk achtten.

---

Dit artikel verscheen eerder op Peter’s Blogboek