Enige tijd geleden was er een wetenschapper die beweerde dat hij iets kon doen met de mate waarin mensen links of rechts blijken te zijn. Er werd (en wordt, vermoed ik) in ieder geval driftig onderzoek gedaan naar de verschillen tussen mensen die dat verschil zou kunnen stimuleren. Terwijl het helemaal niet ingewikkeld is: hoop.

Het programma van GroenLinks en de hype rond Jesse Klaver geven de clou, en GL gebruikt het sleutelwoord zelf ook zonder terughoudendheid: hoop. GroenLinks gaat “de hoop mobiliseren.” Teruggebracht tot de essentie is hoop altijd de basis van een links politiek programma. Maar grappig genoeg is de hoop waarop minder belangrijk dan het nastreven van die hoop. Nu stralen alle partijen die het goed doen een zeker optimisme uit, maar dat is niet precies wat ik bedoel. Waar het om gaat is wat die partijen te bieden hebben, en altijd is de basis van een links programma de hoop op verbetering. Vaak concreet sociaal-economisch, maar ook door te willen ingrijpen in de sociale verhoudingen.

Het is dan ook geen wonder dat links het momenteel ideologisch zo moeilijk heeft.

Dit verklaart ook waarom de PVV alleen door de VVD als links wordt gezien. De PVV is welbeschouwd eerder reactionair dan conservatief, omdat zij terug wil naar een tijd die als beter wordt gepercipieerd – ook door mij trouwens – maar die ooit dankzij socialisten tot stand kwam. Dat is ideologisch echter geen enkel probleem.

Bij de VVD heeft men het probleem dat zij weinig of geen weerwoord heeft tegen het maatschappelijke PVV-programma, zodat zij uit armoede tegen de tijd dat de klok weer verkiezingen slaat, een verdund PVV-programma zegt na te streven. Maar wat er na verkiezingen van over zal blijven laat zich raden. Desondanks: al zou het sociale deel van het PVV-programma ruim dertig jaar geleden als zeer links zijn gekarakteriseerd, op dit moment ziet vrijwel niemand dat zo. Bij de SP noemt men het misleiding – vanuit het perspectief van die partij niet eens geheel onbegrijpelijk. Maar bij de SP blijft het sociaal-economische, hoe belangrijk ook, altijd ondergeschikt aan de gedachte dat ooit het socialisme als maatschappelijk model zal zegevieren. Hoe amorf dat in de ideologische theorie feitelijk ook is, het houdt de hoop levend. Maar hiermee laat de SP wèl zien dat linksheid niet specifiek gebonden is aan een vooruitstrevend sociaal-economisch programma.

De hoop op maatschappelijke vooruitgang is iets fundamenteel anders dan de (religieuze) hoop die men in christelijke partijen koestert. Die hoop is meer gesublimeerd, en een groot deel van die achterban is daarom conservatiever. Die hoop moet in een volgend leven worden vervuld, en het is daarom zaak in dit leven de status quo te handhaven. Dit verklaart mede waarom linkse christenen zo uit de bocht kunnen vliegen. Heel christelijk zijn ze vaak niet meer, maar de hoop die hen voortdrijft heeft men besloten op deze aarde te zoeken.

We zullen moeten afwachten wat de partijprogramma’s van PvdA en SP dit jaar zullen brengen. Diederik Samsom heeft in ieder geval al de trom geslagen over wat mensen aan hoop mogen koesteren als zij op de PvdA stemmen. Hij zet in op het wegtoveren van het eigen risico in de zorg, bij de komende verkiezingen. Het is niet meer dan een flauwe echo van herkenbare PvdA-beloften die in de jaren tachtig zo populair waren. Maar of het toont dat de PvdA (sociaal-economisch) niet langer een linkse partij is, of dat zij de tijdgeest niet verstaat laat ik voor het moment aan uw eigen gedachten over. Maar ik geef u nog graag mee, dat dit geen ideologisch standpunt is, maar een lekker hapje voor de kiezer. Want als het ideologisch nog tot de kern van het gedachtegoed van de PvdA had behoord, was de VVD deze kabinetsperiode er nergens mee gekomen en had men het met de oppositie geprobeerd te regelen.