Bij nadere beschouwing van de manier waarop de bailout voor Cyprus, zoals die dit weekend tot stand kwam, zijn drie woorden het meest van toepassing: dom, slecht en incompetent. Maar zoals vaker met dergelijke processen, zijn deze woorden niet in gelijke mate van toepassing op alle deelnemers. Dat maakt het er echter niet minder interessant om.

Een journalist van het internationale persbureau Reuters heeft een uitstekende reconstructie gemaakt van de gehele gang van zaken. Er zijn afgelopen weekend bij de onderhandelingen een aantal klassieke fouten gemaakt, die ik hier ter lering ende vermaeck zal behandelen. NB: voor een goed begrip van de analyse die hieronder volgt is het van belang die reconstructie in ieder geval even door te kijken.

Bij het begin van de onderhandelingen tussen Cyprus en de Eurogroep overheerste het besef dat de nood van Cyprus heel hoog was. Al minstens sinds juni 2012 is er af en aan over onderhandeld, en u kunt zich voorstellen dat het voortdurende uitblijven van een overeenkomst steeds meer druk op de ketel ontwikkelde. Hoewel Cyprus alternatieven had via een deal met Rusland, was dat voor de nieuwe Cypriotische president niet meer dan een allerlaatste mogelijkheid waar hij zich niet toe wilde laten dwingen. Echter, er waren een aantal punten die voor Cyprus van levensbelang waren. Deze drie punten geef ik hier in volgorde van belang voor de regering van Cyprus: het behoud van haar positie als belastingparadijs, het behoud van een redelijke relatie met Rusland en als derde punt de noodzaak met een deal thuis te komen waar de bevolking mee leven kon.

De positie van de onderhandelaars van de Eurogroep was eveneens weinig complex: onder druk van Duitsland was men vastbesloten om Cyprus niet het volledige benodigde bedrag van 17,5 miljard toe te kennen. Men wenste een bijdrage van degenen die Cyprus met hun financiële aanwezigheid vereerden teneinde de belastingen in hun land van herkomst te ontwijken. In een aantal landen is belastingontwijking legaal mogelijk, in andere is alles wat er naar riekt illegaal, ook als alles volgens internationale verdragsregels allemaal piekfijn in orde is. De EU zette in op een bijdrage van 5,8 miljard van de spaarders.

Waar het gelijk mis ging, was dat beide partijen vooraf onvoldoende beseften hoe hard de eisen van de andere partij waren. Zo stuitte de Eurogroep vrij vlot op de keiharde weigering van de Cyprioten om spaarders, die meer dan 100.000 euro bij de banken op Cyprus hadden ingelegd, zwaarder te belasten dan 9,9%. Het moest per se onder de 10% blijven. Daarmee werd echter niet de het bedrag gehaald waarop de Eurogroep had ingezet, en aangezien de regeringsleiders Brussel vrijdag al eerder op de avond hadden verlaten, hield men er stijf en strak aan vast.

De uiteindelijke deal was financieel een bijna logisch gevolg, en een typische uitkomst van een overleg tussen technische gerichte onderhandelaars. Oorspronkelijk was het niet de bedoeling dat de spaarders met minder inleg dan 100.000 euro in de zaak zouden worden betrokken. Dat was ook in volkomen overeenstemming met de depositogarantieregeling (DGS) die in de gehele EU geldt. Maar in de ontstane patstelling bleek juist in het uitmelken van deze groep politieke ruimte te zijn, en het uiteindelijke resultaat van een aanslag van 6,75% aan deze groep was puur een rekenkundig resultaat van het verdelen van het benodigde restbedrag. En zo kwam de ons bekende deal tot stand.

Tot zover het onderhandelingsproces.

De domheid waarover ik het heb betreft vooral het klaarblijkelijke onvermogen van de Cyprioten te beseffen, dat de EU om Duits-electorale redenen wisselgeld wilde hebben. Omgekeerd geldt iets dergelijks voor het onvermogen van de Eurogroep ten aanzien van de positie van Cyprus. De slechtheid geldt vooral de EU. Objectief was er geen goede reden waarom Cyprus zou moeten bloeden. De belangrijkste reden waarom het land in de problemen gekomen was, lag in de haircut van 85% die banken (waaronder alle Cypriotische) die in Griekse staatsleningen hadden belegd begin 2012 voor hun kiezen kregen. Niet heel slim van die banken, maar in essentie een gevolg van woordbreuk van de EU.

De incompetentie betreft Eurogroepvoorzitter Jeroen Dijsselbloem. Toegegeven, Dijsselbloem had geen gemakkelijke taak. En wat erger was: door het ontbreken van regeringsleiders in Brussel had hij geen back-up, en geen mogelijkheden zijn mandaat op te rekken. Wat dat laatste betreft ontbrak het hem blijkbaar aan politieke moed ‘s nachts in Berlijn aan de bel te trekken om het proces open te kunnen breken. Hoewel het een gotspe was, had zijn voorganger Juncker gisteren mogelijk een punt toen hij verklaarde dat het hem niet overkomen was. Juncker is een te oude vos om niet te zien welke politieke schade werd aangericht.

Want deze overeenkomst – die lijnrecht tegen de EU-regel van het DGS in ging – was natuurlijk politiek buskruit, die veel grotere risico’s met zich meebracht, zoals ik gisteren al betoogde.

De bailout van Cyprus moest een voorbeeld stellen. Dat deed zij ook, maar niet zoals beoogd. De facto is het DGS nu niet langer een factor die Europeanen van een bankrun zal weerhouden. Voor de EU betekent het een prestige- en vertrouwensverlies waar men graag een paar miljard aan zou spenderen om het terug te krijgen. Maar gedane zaken nemen geen keer. Dat gisteravond laat nog is besloten dat Cyprus voor het dichten van het financiële gat tussen eigen wensen en die van de EU niet de spaarders die onder het DGS vielen mag aanslaan, doet er eigenlijk niet meer toe, want het kwaad is geschiedt. Dat komende maanden binnen de periferie een sluipende bankrun op gang zal komen is nu een serieuze dreiging.

Feitelijk zijn we daarmee weer terug op vrijdagavond, al zal men er vermoedelijk niet opnieuw uitgebreid over gaan onderhandelen. Zeker niet deze week. Hoe men het de Russen gaat verkopen dat de tegoeden groter dan 100.000 euro zwaarder zullen worden belast dan 10% lijkt een zorg voor later te zullen worden. Toch, Poetin is woedend. Sowieso liggen hier vermoedelijk nog wat juridische landmijnen, aangezien hier sprake is van discriminatie tussen bezitters van veel en heel veel. En als de Russen heel boos worden kunnen zij per direct het vorig jaar aan Cyprus verstrekte overbruggingskrediet van 2,5 miljard intrekken. Dan staan de Cyprioten over een maand weer op de stoep, maar dat heeft de Eurogroep dan zelf over zich afgeroepen.

 

Eerder verschenen op Dagelijkse Standaard.