Voor een keer ga ik president Macron gelijk geven. Want Frankrijk en pensioenen, dat is een politiek heel geladen onderwerp.

Nou ja, Macron helemaal gelijk geven is ook weer zo iets… Het gaat om zijn voorgenomen hervorming van het pensioenstelsel. Altijd een riskante onderneming voor Franse presidenten. Chirac wilde het al doen in 1995, waarop de grootste sociale onrust uitbrak sinds 1968. Het was ook de belangrijkste reden dat Sarkozy niet herkozen werd. Diens hervormingen werden door de socialist Hollande stante pede terug gedraaid na diens verkiezingsoverwinning.

Maar wat Macron zich voorneemt, gebeurt doorgaans ook. Er bestaat op dit moment geen politieke oppositie in Frankrijk, dat zal minimaal tot de volgende parlementsverkiezingen zo blijven. De enige oppositie is die op straat, en daar trekt deze president zich heel weinig van aan.

Sinds 5 december zijn de in Frankrijk nog altijd invloedrijke vakbonden weer eens in actie gekomen, vanwege die voorgenomen pensioenhervorming. Uit de zak van Sinterklaas kwamen een algemene staking en grootschalige demonstraties, nu eens niet van de Gele Vesten maar wel van veel beroepsgroepen, vooral het personeel van scholen en spoorwegen. U weet straks waarom juist zij.

Het Franse pensioenstelsel kun je gerust bizar noemen. Fransen noemen het zelf wel een poudrière, een kruitvat. Niet zonder reden.

De financiering is uiterst hachelijk, pensioenfondsen en reserves zoals in Nederland zijn er nauwelijks. Ook geen algemene regels, maar wel 42 régimes speciaux – aparte regelingen voor pensioenen en pensioenleeftijd van één bepaalde beroepsgroep of één categorie bedrijven, een soort CAO’s speciaal voor de retraite. Ieder heeft zijn eigen ‘caisse de retraite’.

Neem bijvoorbeeld de half miljoen cheminots, werknemers van de spoorwegen, met voorsprong de meest bevoorrechte beroepsgroep van Frankrijk. Ze staken ook het vaakst: zo’n 150 keer in de afgelopen 18 jaar. De meer dan 60.000 werknemers van de RATP -het openbaar vervoer in groot Parijs, kunnen er ook wat van, zowel qua privileges als stakingsbereidheid.

Laat ik u over die privileges dit zeggen: een cheminot ontslaan zonder dat hij moedwillig een trein heeft laten ontsporen, is knap lastig. En zijn hele familie mag voor eeuwig gratis reizen… Om over hun pensioengerechtigde leeftijd nog maar te zwijgen. Daarover straks.

Voor wie bij het spoor werkt, wordt de hoogte van het pensioen berekend naar het salaris dat hij de laatste zes maanden daar verdiende, de andere jaren tellen niet mee. Uiteraard eindigt iedereen met een hoger salaris dan waarmee hij is begonnen, zeker bij top-werkgevers als de SNCF en de RATP. Vandaar dat deze pensioenen vaak riant zijn.

Dezelfde regel geldt voor leraren, die een pensioen genieten van gemiddeld 2.600 euro bruto per maand, tegen het Franse gemiddelde van 1.400 per maand.

Macron wil van die 42 verschillende systemen af, terecht natuurlijk, en hij wil in Frankrijk het Nederlandse model van pensioenfondsen introduceren. Er zal een systeem komen dat voor iedereen gelijk is, een zogeheten puntensysteem, waarin alleen de gewerkte kwartalen punten opleveren. Het aantal punten waarmee het werkzame leven wordt afgesloten, bepaalt de hoogte van het pensioen. Genoemde groepen zouden er in dit nieuwe regime honderden euro’s per maand op achteruit gaan…

Alleen al wijzen naar het pensioen van spoorwegen en het Parijse openbaar vervoer is normaal genoeg voor verlammende en langdurige stakingen. Nu Macron het hele systeem op de schop wil gooien, is het einde van de acties zeker niet in zicht. Vaste strategie -voor zover je het een strategie kunt noemen- van deze president en zijn ministers is om al voor stakingen of acties überhaupt zijn begonnen voor de pers te verklaren dat er hoe dan ook niks aan het beleid zal veranderen. U begrijpt nu waarom op dit moment vooral de treinen en Parijse metro niet rijden, en scholen voor twee derde zijn gesloten.

Er zijn ook groepen die erop vooruit zullen gaan in het nieuwe systeem. Zoals de half miljoen landbouwers van Frankrijk. Ze verdienen bitter weinig, vooral omdat grote supermarktketens lagere prijzen afdwingen en in goedkopere landen inkopen, maar ook omdat de staat ze niet meer mag subsidiëren van de EU. Tenslotte hebben ze net als Nederlandse landbouwers te lijden van een uiterst fanatiek milieubeleid, dat in Frankrijk van Macron zelf komt. Hun pensioensysteem is recht toe recht aan: als ze werken bouwen ze pensioen op, bovenop het minimum van ruim 400 euro dat de staat garandeert aan alle gepensioneerden.

Een mannelijke landbouwer met retraite heeft nu gemiddeld 780 euro per maand te besteden, voor vrouwen is dat 580 euro. In Frankrijk pleegt iedere twee dagen een landbouwer zelfmoord. Bijna de helft daarvan is ouder dan 65.

Geen wonder zou je bijna denken…

De landbouwers waren recent nog aan het demonstreren tegen bovengenoemde aanslagen op hun toch al zo dunne portemonnee, maar geven deze keer niet thuis bij de demonstraties overal. Zij hebben profijt van een andere hervorming die Macron heeft voorgesteld: een door de staat gegarandeerde bodem van 1000 euro onder het pensioen.

De president en politici om hem heen doen deze dagen niets anders dan dat bedrag van 1000 euro op de televisie rond te bazuinen, om de onrust te bezweren en zichzelf op de borst te slaan. Maar er zit daar een flinke adder onder het gras waar je ze nooit over hoort.

Deze bodem is niet hard, zoals onze AOW; hij geldt alleen voor mensen met een ‘carrière complet’, zoals ze dat hier noemen. Je moet minimaal 43 jaar lang hebben gewerkt, anders krijg je minder en zit je zo weer onder de 1000 euro.

Over Nederland gesproken, als ik mensen hier vertel dat mijn AOW leeftijd inmiddels is vastgesteld op iets van 67 jaar, wordt ik aangestaard met een verbijstering die al snel omslaat in innig medeleven… Waar Chirac en Sarkozy vooral het schip mee zijn ingegaan, is dat ze de pensioengerechtigde leeftijd wilden verhogen, respectievelijk tot 62 en 63. Macron wil er nu 64 van maken, dat gaat nog vuurwerk geven op straat midden in december…

Eerdergenoemde cheminots zijn het meeste verwend, met een absurde leeftijd van retraite. Tot 2016 mocht zogeheten ‘rijdend’ spoorwegpersoneel met 50 jaar(!) met vol pensioen weg. Als ze achter een bureau werkten, was dat 55. Vanaf 2017 wordt die minimum leeftijd om met pensioen te gaan ieder jaar met 4 maanden verhoogd, werd destijds afgesproken, om uiteindelijk uit te komen op respectievelijk 52 jaar en 57 jaar.

Ik geloof niet dat de regering van Macron al heeft laten weten hoe ze die 64 jaar gaan inbrengen bij deze groep…

Er is één groep die helemaal buiten schot blijft in dit verhaal, de groep die de president nodig heeft om onlusten de kop in te drukken, de verschillende onderdelen van politie en gendarme, en het leger. Een oude bekende is daar het hoofd van: Minister van Binnenlandse Zaken Castaner. Hij liet de avond voor de aangekondigde algemene staking van zich horen, door per bode een brief te sturen naar de politievakbonden, waarin hij ze verzekert dat hun speciale pensioenrechten gewaarborgd blijven, wat er verder ook wordt hervormd. De minister wilde ze dat even laten weten, de avond voor ze de straat op moesten om de orde te handhaven onder het stakende deel van de bevolking.

Daar op straat komen ze bijvoorbeeld weer tegenover de brandweerlieden te staan, die ook onder Castaner vallen, maar een dergelijke garantie niet kregen.

Daar schiet hij zeker niks mee op…

---

Alexander van der Meer is correspondent van onder andere Veren of Lood in Frankrijk.