Dat Nelson Mandela het lijdend voorwerp werd van een soort godenverering kon hij niet helpen. Hij ging er gelukkig ook niet zichtbaar onder gebukt.

De rol van Mandela bij de afschaffing van de apartheid was belangrijk, maar is een andere geweest dan veel van zijn vereerders lijken te denken. Mandela zat vooral in de gevangenis toen die strijd gestreden werd. Die strijd vond bovendien vooral plaats tussen de blanke Zuid-Afrikanen onderling. Het was een strijd van FW de Klerk tegen PW (Pik) Botha. De Klerk heeft de macht in het land kunnen overnemen als gevolg van een beroerte van zijn tegenstander en dankzij de steun van het meer verlichte deel van de Nasionale Partij.

De afschaffing van de apartheid is niet het resultaat geweest van gewapende actie van het ANC of van de zwarte buurlanden, maar van politieke en economische druk, in hoofdzaak van twee belangrijke bondgenoten, de VS en Israël[1]. De blanke Zuid-Afrikanen zijn tot de verstandige conclusie gekomen dat hun land op den duur geen deel uit kon blijven maken van de beschaafde wereld als zij de apartheid handhaafden. Ze hebben eieren voor hun geld gekozen.

De internationale gemeenschap was erg gekant tegen de apartheid die als een laatste restant van het kolonialisme werd gezien en als strijdig met de humanistische uitgangspunten van de westerse wereld. Zuid-Afrika was voor de afzet van zijn producten en voor veel van zijn import van het Westen afhankelijk. Dat was één overweging. Daarnaast werd het onderdrukken van het ANC een steeds bloediger aangelegenheid. Het zag er naar uit dat alleen extreem geweld op den duur het ANC eronder zou kunnen houden en daar hadden veel blanke Zuid-Afrikanen, maar vooral ook hun buitenlandse relaties geen zin in.

De rol van Nelson Mandela is geweest om het ANC tijdens de overgangsjaren in bedwang te houden. De Klerk heeft hem in de zetel van de macht geplaatst en hij heeft het in hem gestelde vertrouwen waar gemaakt door de overgang in vrede te laten verlopen.

Zijn vrouw, Winnie Mandela was een meer typerende vertegenwoordigster van het ANC. Zij was zowel gewelddadig als corrupt en heeft voor haar aandeel in de ANC criminaliteit onder het nieuwe regime een veroordeling van vijf jaar gevangenis opgelopen. Mandela is van haar gescheiden en heeft ook verder gedaan wat hij kon om de dubieuze elementen in haar omgeving onder controle te houden.

Niet helemaal met succes. Zoals bekend is Jacob Zuma president geworden en diens reputatie voor corruptie doet voor die van Winnie Mandela niet onder. Niet zo verwonderlijk natuurlijk. Nelson Mandela werd een dagje ouder en Zuma is een typerende vertegenwoordiger van het ANC, veel meer dan zijn beroemde voorganger en naaste medewerker van Mandela Thabo Mbeki.

Of Zuid-Afrika het onder de leiding van de ANC op den duur zal houden als beschaafde natie, moeten we afwachten. Het is van alle zwart Afrikaanse landen met afstand het meest welvarend en de bevolking is het beste opgeleid. Het meest rabiate deel van de blanke Zuid Afrikaanders is vertrokken en verblijft nu in hoofdzaak in Australië. Het merendeel van de achtergebleven blankes zet zich in voor de nieuwe samenleving.

Dat geldt ook voor het verlichte deel van het ANC. Zij samen vormen een minderheid in het land, maar wel het deel waar de welvaart van afhankelijk is. Zuma c.s. zijn corrupt, maar niet dom. Er bestaat een soort evenwicht tussen hun korte en lange termijn greed, die in het voordeel van de lange termijn en van het land lijkt uit te pakken.

Waar Zuid-Afrika het moeilijk mee heeft  is de voortdurende hongerimmigratie uit de buurlanden die voor het armere deel  van de bevolking ernstige concurrentie vormt op de arbeidsmarkt en bij de dienstverlening van de overheid. Veel zal daarom afhangen van de ontwikkeling van de wereldeconomie. Als die tegenvalt en Zuid Afrika komt in een recessie terecht dan wordt het de vraag of de vrede in het land bewaard zal blijven, maar laten we er het beste van hopen.

---

1. De rol van Nederland bij de afschaffing van de apartheid was in hoofdzaak negatief. Klaas de Jonge is een typerend voorbeeld. Hij smokkelde wapens voor het ANC, werd gearresteerd, werkte vervolgens mee met een onderzoek van de Zuid-Afrikaanse politie, wist met wat hulp te ontvluchten en zat een paar jaar opgesloten in de Nederlandse ambassade in Pretoria. Hij en de Nederlandse anti-apartheidsbeweging hebben de afschaffing geen stap dichterbij gebracht, maar wel de relaties tussen Nederland en Zuid-Afrika voorgoed bedorven. Ook onder het nieuwe regime zijn de verhoudingen koel gebleven.

---

Dit artikel over de rol van Nelson Mandela verscheen eerder op het Blog van Toon Kasdorp.

Meer van Toon Kasdorp vindt u hier.