Waarheid is iets heel lastigs, zeker in (politieke) debatten. Want ook als er feiten zijn, is de waarheid daaruit lang niet altijd eenvoudig te destilleren. Het Mannetje in de Maan – mogelijk de enige objectieve scheidsrechter – woont te ver weg om te arbitreren.

Wat in de politiek met ‘de waarheid ‘ al snel verbonden is, is het morele gelijk. Niet voor niets noemden de Russische bolsjewieken hun partijkrant Pravda (Waarheid). Ook als het niet de waarheid was wat er in stond, dan was de inhoud in ieder geval hun waarheid. Niet alleen een selffullfiling statement dus, maar daarmee tegelijk ook een geloofsartikel dat niet ongelijk is aan die andere klassieke kreet die een zeer diepe kennis van de waarheid impliceert: God wil het!

Anderzijds staat de deelnemer aan een modern debat die zijn bijdrage begint met de zin: Volgens mij… al direct zo ver op achterstand, dat hij zich de rest van zijn woorden gevoeglijk besparen kan. Zijn tegenstanders zullen van hem niets heel laten. Zonder een beroep op een hogere autoriteit is een debat nauwelijks nog te overleven.

Dat geldt zo mogelijk nog sterker voor onze omgang met feiten. De gedachte dat de feiten een debat kunnen beslechten is zowel naïef als te welwillend. Want zelfs als je het vlot eens kunt worden over wat de feiten zijn, begint dan pas het echte punt van discussie: hoe die feiten te interpreteren?

Daar kom je op een punt waar het al vrijwel onmogelijk wordt nog overeenstemming te bereiken. Niet alleen doordat de interpretatie van feiten mede afhankelijk is van de politieke affiliatie waartoe je je aangetrokken voelt, maar in het huidige debat meer nog door de emoties die er mee verbonden kunnen worden.

Emoties

Heeft u wel eens een debat tussen Jan van de Beek en sociaal activist/historicus Leo Lucassen beluisterd? Het kost de wiskundige en antropoloog Van de Beek weinig moeite om cijfermatig te bewijzen – bewijzen!! – dat de verzorgingsstaat niet is opgewassen tegen onbeperkte immigratie. Maar omdat dat erkennen in gaat tegen de emoties van Lucassen, poogt deze via een soort verbale guerrilla net op de been te blijven – voor wie het zo zien wil. Cijfers vindt Lucassen eigenlijk maar beneden zijn niveau, en die negeert hij dus zoveel mogelijk, of stelt er irrelevante tegenvoorbeelden tegenover. Waarmee hij zijn emotie-geladen aanhangers het gevoel geeft dat het desondanks toch minstens een gelijk spel was.

Dat ik dat herken voor wat het is – en u mogelijk ook – betekent niet dat we dat onderscheid bij ieder debat dat we zien op goede gronden kunnen maken. Soms zijn er zaken waarbij de cijfers ten gunste van de menselijkheid ondergeschikt moeten zijn. Het waarheidsgehalte van cijfers in elk van die situaties is daarom anders, en dat maakt dat cijfermatige eenduidigheid minder vanzelfsprekend is dan je vooraf hoopt.

Zo zijn er – met name in ideologisch geladen discussies – ook onderwerpen waar de waarheid nooit met zekerheid zal zijn vast te stellen. De eerste eeuwen althans niet, en wellicht nooit. Ook daarom is in politieke debatten de waarheid maar beperkt van waarde. Dat is heel jammer, maar iets dat u beter onthouden kunt als u zich toch in een modern debat waagt.