DE WERELD NU

Transgenders en de opgang van de conservatiefdemocratie

democratie

De heisa rond de open brief van de Antwerpse afdeling van de studentenvereniging KVHV (Katholiek Vlaams Hoogstudentenverbond) was voorspelbaar. Interessanter was, hoe de discussie een kloof blootlegde in het Vlaamse conservatieve landschap en het is geen generatiekloof… De kloof komt door de opgang van wat ik de “conservatiefdemocratie” noem.

Inleiding
VTM-journalist Boudewijn Van Spilbeeck besliste om voortaan als Bo door het leven te gaan. Zijn outing als transgender ging in de traditionele pers niet onopgemerkt voorbij. Nog een taboe dat sneuvelt, applaus op alle banken. Allemaal? Een klein dapper dorpje biedt nog weerstand. Het is de studentenbeweging KVHV.

In een opinie van hun praeses in Tegenstroom, bekritiseren ze de uitgebreide media-aandacht. “De media normaliseert het radicale en radicaliseert het normale“, stelt Filip Brusselmans. Ik kan voor dit standpunt nog begrip opbrengen. Ik denk dat de meesten over dit standpunt overheen vallen: “De beslissing om uw geslacht te veranderen, is dan ook geen moedige beslissing, maar een overgave aan het absurde. Het getuigt pas echt van lef en karakter wanneer men zijn excentrieke fantasieën het hoofd kan bieden.” Niet geheel onverwacht valt twitterend Vlaanderen over KVHV heen. Hetzelfde gebeurde na de aflevering van Voetbal Inside waarin René van der Gijp een grapje over Bo maakte.

KVHV beroept zich op een katholiek standpunt, wat hun volste recht is (ook al vind ik het verwerpelijk), maar ze isoleert zich daarmee. De problematiek van het transgenderisme verdient wat meer nuance dan deze haastig gepende opinie.

Transgenderisme: wat is het?
Het is feitelijk correct dat transgenderisme abnormaal, een anomalie is net zoals zoveel andere aandoeningen. Het is wetenschappelijk bewezen dat transgenderisme effectief een conditie is (dus geen “excentrieke fantasie”), hoogstwaarschijnlijk doordat, in het geval van Bo, tijdens de zwangerschap diens ontwikkelde hersenen onvoldoende zijn blootgesteld geweest door (of diens hersenen ongevoelig was voor) testosteron. Hierdoor zijn de hersenen van Bo vrouwelijk gebleven terwijl de rest van zijn lichaam anatomisch man werd.

Die mismatch tussen hersenen (gender) en de rest van het lichaam (geslacht) zorgt voor wat de DSM-V “genderdysforie” noemt. Transgenders lijden wel degelijk door hun aandoening en hebben een hoge kans tot het ontwikkelen van depressie, angststoornissen en suïcidale gedachten. Als samenleving hebben we de plicht om voor deze mensen te zorgen en begrip voor hun situatie te hebben, hoe “absurd” of “excentriek” we hun identiteitsuitingen ook vinden. Naast psychologische ondersteuning (=/= conversietherapie!) zijn hormoonblokkers en een geslachtsverandering behandelingsopties.

Het concept van gender zelf is slecht gedefinieerd (en sommigen zeggen zelfs dat we het beter niet gebruiken), maar bij gebrek aan alternatieven om de innerlijke psychologie te benoemen gescheiden van de uiterlijke biologie, accepteer ik het maar. Dus, het feit dat transgenders abnormaal zijn, heeft niets te maken met de acceptatie van transgenders door de samenleving. KVHV klutst deze twee onnodig bij elkaar.

Politiek activisme
De tragische situatie van transgenders wordt spijtig genoeg misbruikt door politieke activisten. In Canada werd Bill C16 goedgekeurd, die cisgenders verplicht om de juiste gender-neutrale voornaamwoorden te gebruiken. Facebook erkent meer dan 71 verschillende genders en de vermenigvuldiging van het aantal genders blijft doorgaan. Elk heeft eigen, zelfverzonnen voornaamwoorden zoals “zhe” en “zher”. Als zelfs een transgender zich tegen deze wet sprak, dan weet je wel hoe fout deze in elkaar zit…

Het transgenderisme is gekaapt door SJW’s (social justice warriors) die proclameren dat er geen biologische relatie is tussen gender, geslacht en seksuele voorkeur. Ook stellen zij zelfs dat er “gender-fluïde” mensen bestaan, mensen die volgens hen op elk gewenst moment van gender kunnen veranderen…

Niet alleen is dit onwetenschappelijk (voor een overzicht, zie dit artikel van Psychology Today), maar dreigt dit transgenders ook te schaden. Want wat als transgenderisme een keuze is, moeten wij dan als samenleving deze keuze respecteren of zelfs maar ondersteunen via de sociale zekerheid? Het geeft conservatieve christenen zoals KVHV de munitie om te eisen dat transgenders hun “excentrieke fantasieën” in de kast opsluiten. Transgenders kunnen zoiets missen als kiespijn.

Ideologische roeptoeters als KVHV èn als SJW’s staan een op feiten gebaseerde maatschappelijke discussie in de weg. Deze discussie is broodnodig, transgenders treden meer en meer uit de schaduw. Caitlyn Jenner en Bo Van Spilbeeck zullen niet de laatsten zijn die uit de kast komen. We kunnen als samenleving maar best op een evenwichtige wijze met transgenderisme omgaan.

Liberale rechtse jongeren
Ik ben familiair met het Twitterwereldje en ik ken vele jonge, rechtse Twitteraars. De reacties vanuit rechtse hoek waren bijna unaniem negatief. KVHV staat helemaal alleen met hun kritiek. Dit is toch wel bizar. Wat is er aan het gebeuren?

Er zijn meerdere trends. Ten eerste, België heeft net als zoveel andere Europese landen een proces van secularisering en ontkerkelijking doorgemaakt. Het aantal jonge gelovigen is bij wijze van spreken op één hand te tellen. Godsdienst heeft nog maar weinig invloed op de generatie van de millennials en generatie Z. Godsdienstbeleving beperkt zich cultureel.

Ten tweede, de huidige generatie is grootgebracht in een ethisch-liberale omgeving. We hebben nooit anders geweten dan dat homo’s konden trouwen, vrouwen een abortus kunnen laten uitvoeren en mensen bij ondragelijk lijden kunnen opteren voor euthanasie. Ook conservatieve jongeren accepteren deze drie recente verworvenheden of hebben slechts milde kritiek (hoe en wanneer abortus of euthanasie worden uitgevoerd, bijvoorbeeld).

Ethisch vindt er dus een ideologische vernauwing plaats, waardoor ethisch-conservatieve standpunten meer en meer worden gepercipieerd als radicaal, reactionair en ranzig. Het is niet omdat die personen letterlijk reactionair zijn geworden. Deze personen zijn gewoon blijven stilstaan. Stilstaan is achteruitgaan, wordt vaak gezegd. Het liberalisme heeft op deze vlakken een overwinning behaald.

Tegelijkertijd is de jeugd naar rechts opgeschoven. N-VA en Groen staan nek-aan-nek in de race voor de studentenstem. De traditionele partijen kunnen slechts weinigen nog bekoren. De jeugd is opgegroeid in het 9/11 tijdperk met veel immigratie, islamitisch terrorisme en de culture wars. Gespierd taalgebruik van Theo Francken en Bart De Wever overtuigen de jeugd, die de nare gevolgen van het multiculturele fiasco aan der lijve ondervinden

De linkerzijde onderschat hoe de Vlaamse jeugd dagelijks wordt geconfronteerd met onhandelbare, niet-geïntegreerde allochtone Vlamingen. Hoe hun vriendinnen op straat worden nageroepen. Hoe gevaarlijk een nachtje uitgaan is geworden. Wat vroeger marginale Blok-standpunten waren, is nu gemeengoed onder de jeugd. De jeugd is de massamigratie meer dan zat.

Migrantenjongeren vormen ook vaker een bedreiging voor vrouwen- en homorechten. Daartoe gaan conservatieve jongeren zich meer en meer identificeren met ethisch-liberale standpunten om zich af te zetten tegen de vaak islamitisch-puriteinse moraal. Traditionele partijen verdedigen onvoldoende deze rechten, uit schrik om de allochtone kiezer voor het hoofd te stoten of de banvloek te ontvangen van een zuur naargeestig groepje (extreem)linkse moraalridders. Jongeren verlaten dus en masse de kleurloze trado’s en omarmen een partij als N-VA (en in mindere mate VB).

Democratiseringsgolf
Na de Tweede Wereldoorlog heeft de samenleving een democratiseringsgolf ondergaan. Met deze democratiseringsgolf, democratiseerden de partijen. Zou iets soortgelijks nu ook aan het gebeuren zijn bij conservatieven?

De democratie is een ruimer begrip dan enkel maar de vijfjaarlijkse bolletjeskermis (i.e. volksvertegenwoordiging, volkssoevereiniteit en de meerderheidsregel). De democratie gaat ook over de omkadering: de rechtsstaat, de welvaartsstaat, de gereguleerde vrijemarkteconomie, milieubescherming door de staat, de lotsgemeenschap met gedeelde taal, waarden & normen en de ontvoogding van de gewone burger. Wie zich “democraat” noemt, accepteert in het abstracte al deze punten (maar verschilt in de concrete invulling ervan).

Diegene die één van de aspecten van de democratie verwerpt, staat buiten van de democratie. Elk van de ideologische hoofdstromen (katholicisme, socialisme, liberalisme en conservatisme) botste in het verleden op een bepaald punt met de democratie en is daardoor gedemocratiseerd (met andere woorden: heeft toegevingen moeten doen en de eigen ideologie er aan aangepast).

Voor de socialisten is dit de vrijemarkteconomie. Zij moesten hun klassenstrijd en proletarische revolutie laten varen. Zij focusten meer op het hervormen van het kapitalistisch systeem dan het bestrijden ervan. Zij deden dit met succes: de arbeiders gingen met grote sprongen vooruit. Vandaag zijn socialist en sociaaldemocraat synoniem, zijn ze onderling inwisselbaar. De dogmatische socialisten zijn vandaag de marxisten van PVDA (in België, SP in NL, red) en staan in de marge.

Voor de katholieken daarentegen is dit de seculiere staat, de christelijke moraal mag niet meer het publieke leven bepalen. Zij trokken zich meer en meer terug in hun zuil. Tegelijkertijd schoven ook zij ethisch meer op richting het liberalisme. De naamswijzigingen reflecteerden die graduele veranderingen: van Katholiek Verbond van België naar Christelijke Volkspartij naar Christen-Democratisch & Vlaams.

Ook de liberalen veranderden. Zij moesten het onbeperkte kapitalisme laten varen en beperkingen door de staat accepteren. De welvaartsstaat is opgericht met de idee dat enkel vrijwillige interacties onvoldoende zijn voor de ontplooiing van het individu. Het werd ook duidelijk dat een ongeremd kapitalisme roofbouw pleegt op het leefmilieu en staatsinterventie nodig was. De liberalen hebben zich moeten schikken. De liberalen van vroeger zijn de libertairen van vandaag en kunnen enkel maar terecht bij LDD. PVV vervelde tot (Open) VLD, Vlaamse Liberalen en Democraten.

Schisma tussen conservatieven en conservatiefdemocraten
Conservatieven lopen meestal een aantal generaties achter. Nu is de democratiseringsgolf bij hen aangekomen Conservatieven moeten zowel de seculiere staat als de welvaartsstaat accepteren. Er is daardoor een kloof aan het ontstaan tussen “oud-rechts” en “jong-rechts”.

Oud-rechts zijn mensen zoals advocaat Fernand Keuleneer en KVHV, mensen die nog klassiek en katholiek conservatief zijn. Jong-rechts zijn de groeiende aantallen van mensen die ethisch-liberaal maar cultureel-conservatief zijn, die de liberale waarden als een essentieel onderdeel van de Vlaamse cultuur zien. Ook qua economische standpunten nemen zij eerder een centrum-tot-centrumrechtse positie in dan echt rechts.

Zo heb je een conservatieve partij als N-VA die zich meer en meer zichzelf opwerpt als de hoeder van de sociale zekerheid, zoals het recent opiniestuk van Bart De Wever aantoont. Algemeen secretaris Louis Ide nam het woord “sociaalconservatieven” in de mond. In Europese betekenis is dit de combinatie van conservatieve opvattingen met centristische sociale standpunten.

Het marxistisch idioom “from each according to his ability, to each according to his needs” wordt in conservatieve termen vertaald als “hulp naar de allerzwaksten, de sterkste schouders dragen de zwaarste lasten maar enkel hulp op basis van bijdrage tot de gemeenschap”. Vooral bij CD&V wordt N-VA als een gevaar ervaren, omdat N-VA volgens hen de positie van volkspartij kan claimen. Dat verklaart de zure reacties op alles wat N-VA zegt of doet door CD&V.

N-VA is ook de voortrekker in integratie. De eerste federale minister van allochtone afkomst is Zuhal Demir (N-VA) en één van haar eerste beleidsdaden was samen met minister Geens het mogelijk te maken om je geslacht op je ID te veranderen zonder medische voorwaarden. Ik heb mijn reservaties met deze move, maar het getuigt wel van het ethisch-liberale karakter van N-VA.

Ook haalden N-VA recent nog mensenrechtenactiviste van Iraanse afkomst Darya Safai binnen. Vraag mij twintig jaar geleden of een conservatieve partij een feministe als Safai kon aantrekken en ik had u gek verklaard. O tempora o mores!

Er zijn dus twee groepen die zichzelf conservatief noemen maar het onderling eigenlijk grondig oneens zijn. Gezien het stigma dat rond conservatief blijft hangen, voorspel ik dat jong-rechts het label conservatief zal laten varen. Zoals andere partijen voor hen, denk ik dat jong-rechts zich conservatiefdemocraat gaan noemen.

Conclusie
De rechterzijde is onder invloed van de democratisering van de politiek ethisch meer en meer opgeschoven naar de liberale zijde. Een aantal conservatieven zijn ter plaatste blijven trappelen. Daardoor zijn de twee stilaan aan het scheiden. De heisa rond het KVHV-opiniestuk zet de kloof tussen de klassieke conservatieven en de conservatiefdemocraten op scherp.

De vraag is: wie durft de scheidingsprocedure in gang te zetten?


Dit essay verscheen eerder op De Mondige

11 reacties

  1. Thomas schreef:

    Of iemand transgender, Homo of hetero is maakt mij weinig uit. Alleen hoeft dit niet als wereldnieuws gebracht te worden en hoeven er geen regenboog zebrapaden aangelegd te worden en genderneutrale wc’s. Laat ze doen wat ze doen, maar val anderen niet lastig met hun veelal aandachttrekkerij. In zoverre had Van der Gijp wel gelijk, die omgebouwde journalist zocht het nieuws zelf en dan wordt daarop gereageerd en niet altijd zoals door iedereen gewenst wordt.

  2. Frans Groenendijk schreef:

    Het valt me op dat in dit stuk op 15 plaatsen links staan om een deel van het betoog te ondersteunen.
    Bij de claim in deze passage staat echter geen link:
    “Het is wetenschappelijk bewezen dat transgenderisme effectief een conditie is (…), hoogstwaarschijnlijk doordat, in het geval van Bo, tijdens de zwangerschap diens ontwikkelde hersenen onvoldoende zijn blootgesteld geweest door (…) testosteron. Die mismatch tussen hersenen (gender) en de rest van het lichaam (geslacht) zorgt voor wat de DSM-V “genderdysforie” noemt. Transgenders lijden wel degelijk door hun aandoening en hebben een hoge kans tot het ontwikkelen van depressie, angststoornissen en suïcidale gedachten.”
    Ik krijg de indruk dat het hier om niet meer dan een hypothese gaat.
    Ik schreef ruim een jaar geleden hier op VOL een vrij lang stuk over “Vrouwensport, liposuctie en perverse prioriteiten” (Link: http://verenoflood.nu/vrouwensport-liposuctie-en-perverse-prioriteiten/). Daarin maakte ik de vergelijking tussen geslachtsveranderende operaties en het aanbieden van liposuctie aan mensen met anorexia.
    Dat ‘dysforie’ is echt een wonderlijke begrip.
    “Dus de psychiatrie heeft aan de transgenderij het label dysphoria, Nederlands: dysforie, gegeven. Maar wat is in hemelsnaam dysforie? Ik heb even gezocht. Merriam Webster zegt: “a state of feeling unwell or unhappy—compare euphoria”
    En dat is eigenlijk over de hele linie het verklarende deel: dysforie is ongeveer het tegenovergestelde van euforie, uit je dak gaan. Om het echt bot uit te drukken – EIGENLIJK TE BOT, MAAR DAT IS HELAAS NODIG IN ONZE TIJD – de psychiaters vinden het eigenlijk een beetje aanhangen tegen aanstellerij, maar ze willen er wel geld aan blijven verdienen; anders hadden ze het helemaal geschrapt.”
    De bekende conservatief Ben Shapiro heb ik horen vertellen dat onder mensen die hevig tobben met hun geslachtelijke identiteit het aantal zelfmoorden niet kleiner is na zo’n operatie. Shapiro komt op mij integer over. Checken van zijn claim lijkt me de moeite waard (ik heb dat nog niet gedaan)

    Verder sluit ik me aan bij wat @Thomas schrijft.

  3. Cool Pete schreef:

    Vroeger was ik ook “tansgender”. Daarna ben ik nog van ‘ras’ veranderd.
    Maar ik alles weer laten herstellen.

    “conservatiedemocratie” is dat zoiets als “patat-met”, maar dan met zonder “met” ?
    U kent duidelijk de betekenis van beide begrippen niet, U verzint maar weer eens wat.

    VoorsteL: noemt u zichzelf niet meer “mondige”, maar “denkende”.
    Misschien wordt ’t dan nog eens wat [ nuttigs.]

  4. Cool Pete schreef:

    disclaimer: type-fouten uit gegronde ergernis over oeverloos gezeik.

  5. Thomas schreef:

    @Frans Groenendijk. Het verbaast me niet, dat U het met me eens bent. U kent tenslotte de zeef van Erasthostenes, daar ga tenminste ik wel vanuit.

  6. De Mondige schreef:

    @ Frans Groenendijk

    Dat de problematiek van transgender man-naar-vrouw zich bevindt in de hersenen en te maken heeft met de seksuele rijping van de hersenen, is zeer goed gedocumenteerd. Ik kan u deze review aanbevelen: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/25667367

    Kortweg gesteld: de biologische basis van transgenderisme is duidelijk. Transgenders kiezen dus niet voor hun conditie maar zijn zo geboren. Bewijzen hiervoor zijn legio: verschillen in neuroanatomie, verschillen in blootstelling aan hormonen, blootstelling aan endocrine disrupting chemicals zoals DES, genetische aanwezigheid van bepaalde receptoren en het voorkomen van transgenderisme bij congenital adrenal hyperplasia (CAH).

    Dysforie is nog maar een recent gegeven, ervoor was het simpelweg gender identity disorder. Bepaalde politieke drukkingsgroepen hebben geklaagd dat transgenderisme hierdoor geproblematiseerd, gestigmatiseerd of gemedicaliseerd wordt. Nu dus is de mismatch tussen gender en geslacht an sich geen ziekte, enkel de stress die erdoor gemanifesteerd worden is pathologisch. Nu, gezien dat depressie, angststoornissen en suïcidale gedachten bij transgenders eerder de regel dan de uitzondering zijn, lijkt mij dit een onhoudbare tweespalt.

    De claim van Ben Shapiro zou zijn gebaseerd op een foutieve lezing van de wetenschappelijke literatuur, of dat beweerde alleszins gynaecoloog en transseksueel Petra De Sutter in een Terzake-debat. Ik heb de originele studie nog niet voldoende bestuurd om hierover duidelijk een standpunt in te nemen. Wat wel vaststaat is dat transgenders psychologische problemen hebben tout court en we dit als maatschappij niet blauw-blauw kunnen laten.

  7. De Mondige schreef:

    @ Cool Pete

    Als u met duidelijke argumenten aankomt wat dan volgens u de betekenis van de woorden “conservatief” en “democraat” is, dan kan ik met uw kritiek nog iets aanvangen. Zoals het nu is, is het inhoudsloos gezeik (om een woord te ontlenen uit uw mond/toetsenbord).

  8. De Mondige schreef:

    @ Thomas

    Ik vind dat grappen zoals van van der Gijp moeten kunnen in een mature maatschappij waar geen taboes heersen. Dat is natuurlijk in deze hyperpolitiek-correcte tijden een fata morgana.

    Betreffende de aandachttrekkerij: ik ben daar agnostisch over. Ik begrijp dat men dit onder de aandacht brengt omdat outing als transgender alles behalve vanzelfsprekend is. Zo’n publiek optreden heeft tot maatschappelijk discussie geleid, wat ik een positief gegeven acht. Doch begrijp ik ook het standpunt van Derksen en Keuleneer (https://www.vrt.be/vrtnws/nl/2018/02/10/opinie-fernand-keuleneer-gender/) dat normalisering van dit fenomeen allesbehalve gezond is, en we transgenders moeten zien als ‘abnormaal”, zonder daar een stigma aan te kleven. Dat morrelen aan categorieën zoals geslacht zwaarwegende maatschappelijke gevolgen kunnen hebben, kan ik zeker beamen.

  9. Frans Groenendijk schreef:

    Bedankt voor de link @Mondige.
    “Wat wel vaststaat is dat transgenders psychologische problemen hebben tout court en we dit als maatschappij niet blauw-blauw kunnen laten.”
    Het eerste deel ontken ik zeker niet. Vanuit studie en anderszins ben ik bekend met heel wat psychologische problematiek. Ik denk dat we wel verschillen voor wat betreft het tweede deel van die zin. “We als maatschappij” en “niet blauw-blauw laten” vind ik eerlijk gezegd nogal vage begrippen.
    Ik herhaal mijn gehoofdletterde zinsdeel: “EIGENLIJK TE BOT, MAAR DAT IS HELAAS NODIG IN ONZE TIJD”. Het is voor mensen met deze aandoening heel naar, maar de transgenderij is een niet onbelangrijk onderdeel van het nihilistisch-postmodernistisch narratief.
    Staat u als ‘conservatiefdemocraat’ positief tegenover de insteek van Jordan B Peterson?
    (Als ik mezelf als een bepaald type conservatief zou identificeren (!) zou ik kiezen voor het label ‘vrijmoedig conservatief’)

  10. De Mondige schreef:

    @ Frans Groenendijk

    Het conservatisme is voor mij een bij uitstek communitaristisch gedachtegoed; we zijn allemaal onderdeel van één gemeenschap, één natie (zie ook one-nation conservatism van Benjamin Disraeli). Transgenders horen bij onze samenleving en hebben problemen. Als samenleving moeten we ons best doen om deze mensen te helpen, hetzij door discriminatie (dat hier wel degelijk reëel is) aan te pakken, hetzij door ze financieel te ondersteunen via de sociale zekerheid voor geslachtsoperaties, hormonenbehandelingen en therapiesessies.

    Ik vind dat het helpen van transgenders los staat van wat transgenderactivisten roepen. Transgenders moeten niet het slachtoffer worden van de ideologische spelletjes van deze luide minderheid. Transgenders zijn helemaal geen vragende partij voor zelf-verzonnen voornaamwoorden als zhi en zher. Zij willen gewoon behandeld worden als de gender waarmee ze zich identificeren (man of vrouw). We dienen het kaf van het koren scheiden; vooralsnog is er geen wetenschappelijk bewijs dat er zoiets bestaat als “gender fluid” of “gender queer” en deze ideologische constructies genieten vooralsnog geen steun van mij.

    Ik ben het met vele dingen eens met Jordan B. Peterson, en de dingen waarmee ik het oneens ben heb ik al eerder vermeld in een blogreeks: http://verenoflood.nu/dont-be-a-follower-jordan-peterson-be-a-thinker-for-jordan-peterson-3/. Ik denk dat Jordan B. Peterson ons veel kan bijleren over hoe het conservatisme in de 21ste eeuw kan binnengebracht worden: https://www.youtube.com/watch?v=Nyw4rTywyY0.

  11. LT schreef:

    Vroeger was de term dysphoria. Tegenwoordig blijkbaar dysforie.

    Engelstaligen gebruiken de term dysphoria (dysphoric) nog redelijk vaak. In NL is was het tot voor kort wat ouderwets taalgebruik. Iedereen heeft soms last van dysphoria (dysforie); een sombere of prikkelbare stemming; gevoelens vanuit onvrede; de disphoria blues. Heel gewoon.

    Wordt de term in medisch/psychiatrische zin toegepast, dan worden meestal de heftiger vormen ervan bedoeld. Dat de gender identity stoornis (ziekte vlgs. psychiaters) veelal samengaat met het symptoom (gender) dysforie verbaast niet. De stemmingstoornis depressie en veel andere psychiatrische stoornissen (ziektes vlgs psychiaters) laten doorgaans allemaal sterke samenhangen zien met dysforie (symptoom).

    https://en.oxforddictionaries.com/definition/dysphoria
    Origin;
    Mid 19th century: from Greek dusphoria, from dusphoros ‘hard to bear’.