Te grote banken
Ronald Gerritse, die maar heel kort bestuursvoorzitter van de AFM is geweest, omdat hij zo vroeg en onverwacht overleden is, heeft een boekje open gedaan over de ING.
Tijdens de bankencrisis van 2008 had die bank het erg slecht gedaan en in het geheim had Financiën een wet voorbereid om het bedrijf te nationaliseren. De beurswaarde van de bank was op een zeker moment tijdens de crisis niet meer dan 14 miljard geweest. Dat was dan nationalisatie geweest op een koopje, denk je even. Nee legde Gerritse meteen uit: het balanstotaal van de bank bedroeg bijna honderd keer zoveel en het risico dat Nederland daar mee zou hebben gelopen was twee en een half keer het eigen BNP geweest. Onvoorstelbaar en volkomen onverantwoordelijk als je er goed over nadenkt.
Dat stond in de Volkskrant van 1/12/11 en in diezelfde krant stond een artikel van de hoofdeconoom van de ING over de euro. Hij vond dat we de euro niet moesten loslaten, want dan liep het slecht met Europa af. Onzin natuurlijk. Verder stonden er geen argumenten of nieuwe inzichten in en eigenlijk bevestigde het artikeltje de wat zwartgallige opvatting van Gerritse over de kwaliteit van de bank. Dat is ook daarom zo omineus, omdat met dit balanstotaal van anderhalf biljoen die bank zo onvoorstelbaar groot is, dat verkeerde inzichten en daaruit voortvloeiende ongelukken een onmiddellijke invloed hebben op de financiële gezondheid van het hele land. Niet alleen omdat zoveel Nederlandse bedrijven en particulieren er relaties mee onderhouden maar vooral ook omdat in de praktijk Nederland garant staat voor haar schulden, of we nu eigenaar zijn of niet.
De nationalisatie had in de praktijk dus geen verschil uitgemaakt, behalve dan dat de markt misschien meer vertrouwen zou hebben gehad in de capaciteiten van het Nederlandse ministerie van Financiën dan in die van de Raad van Bestuur van de ING. Zoals U weet bepaalt het vertrouwen van de markt voor een belangrijk deel de waarde van een bank.
Waar het eigenlijk op neer komt is dat Nederland zich banken met de omvang van ING en de ABN Amro niet kan permitteren, vooral als de kwaliteit ervan zo dubieus blijft. We moeten van die mammoets af zien te komen.
De enige manier waarop we dat kunnen doen is eerst zorgen voor een adequate vervanging van de functie die deze twee grootbanken in ons land hebben. Dat zouden we kunnen doen door de oprichting van een netwerk van kleine bankjes onder toezicht en garantie van de overheid. Bankjes van het format van Knab, waarover U de laatste jaren heeft kunnen lezen in de financiële pers en in de kranten. Maar dan niet onder de paraplu van een dubieuze organisatie als Aegon, waaraan we de ondergang van Fortis te danken hebben, maar liever onder garantie van de overheid, die er uiteindelijk toch voor opdraait.
Dat zou een veel goedkopere en efficiëntere vorm van bankieren opleveren en de risico’s van de overheid zouden er door afnemen en beheersbaarder worden.
Verder is duidelijk dat een bedrijf waarin zoveel kapitaal zit opgeborgen met een beurswaarde die op een gegeven moment geen procent meer is van de balans een ingewikkelde vorm van kapitaalvernietiging te zien geeft. Iedereen zou beter af zijn als het ons zou lukken om ING te ontmantelen of aan een Amerikaanse of Duitse bank te verkopen.
Dit artikel verscheen eerder vandaag ook op het Blog van Toon Kasdorp
Ook hier gaan we er weer vanuit dat we banken overeind moeten houden, precies dat is wat het onverantwoorde gedrag (dit en onbeperkte financiering van staatschulden in ruil voor die afgegeven garanties bij eventueel omvallen) maakt dat banken onverantwoorde risico’s nemen. Een directeur gaat de bank niet in voor wanbeleid wanneer hij de staat achter zich heeft om een garantie te geven of hulp bij financiële nood. Die band in dit smerige spel van corporatisme moet worden verbroken, banken worden niet meer geholpen door overheden en overheden kunnen niet meer blijven lenen en zullen zelf op hun uitgaven moeten gaan letten. Alleen dit zal maken dat loverheden geen onverantwoorde schulden meer kunnen aangaan en dat banken wederom zoals het was voor de bemoeienis van overheden verantwoorde beslissingen moeten nemen. Geen enkele bank is too big too fail. De winsten zijn voor hen die het beste doen, en het verlies is voor hen die dit niet doen, we moeten weer terug naar de basis. Een mammoet in Nederland of de rest van de wereld is geen enkel probleem, het probleem is niet de mammoeten op deze aarde, het zijn overheden die graag veel meer uitgeven dan zij op een gezonde en verantwoorde manier van burger kan stelen in de vorm van belastingen en de ongelimiteerde staatsschulden die zij daarvoor willen aangaan en de inflatie die zij moedwillig via hun centrale banken creëren.
En de rekeninghouders van die kleine banken zijn automatisch (gezamenlijk) aandeelhouder.
M. Brandenburgs reactie begint goed (het idee dat banken toch wel overeind worden gehouden, bevordert onverantwoord gedrag van bankiers, en dat moet dus worden doorbroken), maar bevat ook nogal wat dubieuze beweringen.
(1) ‘Geen enkele bank is too big to fail’. Het probleem is dat een grote bank die omvalt heel veel slachtoffers met zich meesleept, zoals rekeninghouders (daarvoor is er het depositogarantiestelsel, maar als het een echte kolos gaat, zal dat waarschijnlijk niet genoeg zijn) en aandeelhouders. Dit kan zeer vervelende gevolgen hebben voor de economie als geheel.
2. De zin over de rol van bankdirecteuren: deze zijn bij grote banken geen eigenaar-directeur en als ze zich riskant gedragen, is dat dus niet met eigen geld. Dankzij de hoge beloningen kunnen bankiers vaak gewoon met pensioen als er vanwege wan¬beleid een eind aan hun loopbaan komt. De reactie vertoont een naïef geloof dat het traditionele kapitalisme zou werken bij de huidige grootbanken.
3. Brandenburg beweert ook dat banken door bemoeienis van overheden minder verantwoorde beslissingen nemen, maar geeft daar geen argumenten voor. De kredietcrisis is juist uitgebarsten na sterke deregulering van de financiële sector sinds de jaren negentig. De zinsnede ‘zoals het was voor de bemoeienis van overheden’ geeft dus een verkeerd beeld van vroeger. Juist omdat er voorheen strengere regels waren, zouden allerlei onverantwoorde beslissingen zouden toen niet mogelijk zijn geweest of zijn afgeremd.
4. De Amerikaanse en Europese centrale banken hebben inderdaad de laatste jaren een beleid gevoerd gericht op het bevorderen van inflatie, maar dat was mede omdat er deflatie dreigde, wat tot sterkere verlamming van de economie zou hebben geleid dan een lichte inflatie. Bij de ECB speelde tevens mee dat de regeringen weigerden om een andere oplossing te kiezen van de crisis, nl. het stimuleren van de economie, hoewel dat door veel economen wordt aanbevolen.
5. Onbeperkte financiering van staatsschulden zou in ruil zijn voor garanties op redding van banken. Alsof het communicerende vaten zijn. Maar staatsobligaties worden niet alleen gehouden door banken. De reden dat mensen en bedrijven daar geld in stoppen is omdat ze ondanks alles als de veiligste belegging gelden. Situaties waarin staten stoppen met uitbetalen of de schulden zelfs doorstrepen, zijn zeldzaam in vergelijking met bedrijven het schip ingaan of waarvan de koers keldert. Juist door de kredietcrisis is er de laatste jaren een voorkeur ontstaan voor dergelijke veilige beleggingen.
6. Omgekeerd heeft het redden van banken juist de financiële positie van de overheden aangetast. Dit heeft geleid tot de de Europese staatsschuldencrisis (eurocrisis). De reactie van Brandenburg komt op mij over als de zoveelste poging van extreem-liberalen om de schuld van de kredietcrisis, die echt begon met dolgedraaide hypotheekadviseurs, hypotheekbanken, handelsbanken en kredietbeoordelaars alsnog in de schoenen van de overheid te schuiven.
@Bram van Reemst: u ziet door de bomen het bos niet meer.
DE OORZAAK van alle financiële wantoestanden, is DE VEEL TE GROTE SCHULDEN bij
overheden, supranationale instellingen, bedrijven en particulieren – wereldwijd.
Die waren er al VOOR de “crises” van de afgelopen decennia, maar zijn wel gigantisch en versneld gegroeid in die periode: gevolgen van het gevoerde beleid.
E.e.a. aangezwengeld door o.a.: veel te grote krediet-verlening op vele manieren,
lukrake geld-printerij en een kunstmatig lage rente.
Elk bedrijf dat niet goed functioneert, moet failliet gaan – zo ook banken. Dat is
ondernemers-risico. Failliete banken kunnen opgesplitst worden. Overheden kunnen spaarders en hypotheekhouders apart in een fonds zetten.
Als de belasting-betalers overal voor opdraaien, gaat een economie te gronde.
Anders kan een economie nooit meer gezond worden.
Er is inderdaad best kritiek te leveren op het redden van banken. Daarom is er wel wat te zeggen voor het opsplitsen van banken, dan kunnen ze niet ‘too big to fail’ zijn.
De kredietcrisis begon met een grote zeepbel van hypotheekschulden en van schulden die banken aan elkaar doorverkochten. Dus ook wat de schulden betreft kan ik een eind meegaan met wat u schrijft, alleen lijken de overheidsschulden mij er met de haren bijgesleept. De extra grote geldschepping komt toch vooral door de verlaging van de kapitaaleisen aan banken sinds de tweede helft van de 20e eeuw? In de EU-landen konden overheden al lang niet meer zomaar op eigen houtje geld bijdrukken, ook niet in figuurlijke zin.
@ Bram van Reemst
Staatsleningen zijn ook een vorm van geldcreatie, zij het een bijzondere. Het geld dat de staat leent komt bij de banken vandaan. Tot zover gebeurt er niets. Maar die staatsleningen kunnen zonder risicodepriciatie, maw, voor de volle 100 %, bij de centrale banken als onderpand worden gebruikt ter verkrijging van leningen van de centrale bank – tegen een zeer laag rentepercentage. Dat er geen risicodepriciatie wordt aangehouden is omdat staatsleningen – van ALLE EU-landen – als 100% gegarandeerd worden beschouwd, en ook zo behandeld door die centrale banken. Het gevolg is een aanzienlijke toename van de geldhoeveelheid – geldschepping. De hoeveelheid staatsschulden is hierdoor minstens een zo grote zeepbel als de hypotheekbubble voor die bom barstte. Formeel is er geen sprake van bijdrukken, vanwege het leenkarakter, maar er is wel degelijk sprake van geldschepping.
De defintie van een solvabele overheid is ook niet langer of ze haar schulden kan betalen, maar being able to service her debts Dit laatste staat voor het betalen van de renteverplichtingen, het oorspronkelijke bedrag wordt opnieuw geleend als het moet worden afgelost. Etc.
Nog even een paar hoofdlijnen, in deze problematiek:
– de gigantische wereld-wijde schulden-problematiek, bestond al voor,
bijvoorbeeld, het jaar 2000.
– al jaren en jaren, houdt de “ECB” , en de “Fed”, de rente kunstmatig laag:
dit lokt zeer massale, ongezonde krediet-verlening uit.
– de ECB drukt nu al jaren en jaren, elke maand tig miljard euro’s : geld waar geen
enkele reëele waarde / productie tegenover staat.
– overheden, wereld-wijd, verdrinken in hun schulden – zo groot zijn die schulden.
– en laatst kwam ik het weer ergens tegen:
de wereld-wijde schulden-last is zo’n $ 217 TRILJOEN [1000 x miljard],
oftewel 327 % van het wereld-GDP [ bruto productie].
Is dit nog op te lossen ?
Het is zo simpel; de hele wereld wordt geregeerd door banken. Ook Nederland. De Nederlandse regering weet waarschijnlijk beter maar kan niet anders dan orders volgen vanuit het bankwezen.
We praatten geloof ik een beetje langs mekaar heen want het punt van discussie is naar mijn idee de rol van staatsschulden in de periode voorafgaande aan de kredietcrisis, niet dat de staatsschulden de laatste jaren sterk zijn gestegen (dat is wel duidelijk). Pas na de eurocrisis heeft de ECB immers de commerciële banken de mogelijkheid gegeven hun staatsobligaties bij de ECB onder te brengen (in het dagelijks spraakgebruik het ‘opkopen’ van staatsobligaties genoemd). Een gevolg hiervan is dat een groot deel van de particuliere schulden en schuldpapieren zijn overgegaan naar de publieke sector. Dat vind ik ook wel een zorgelijke ontwikkeling.
Cool Pete heeft wel gelijk dat er voor 2000 ook al veel schulden waren, zowel particulier als publiek. Bekend is natuurlijk de Amerikaanse staatsschuld, die in die tijd gemeten naar het Amerikaanse BNP niet eens zo hoog was, maar vergeleken met de relatief lage belastingopbrengsten in de VS wel. Toen de euro werd ingevoerd is er een limiet van 60% gesteld voor de staatsschulden, maar die werd niet door alle landen gehaald. Sinds de kredietcrisis zijn de schulden wel enorm gegroeid, in de VS zelfs verdubbeld door alle bail-outs en natuurlijk ook door de economische problemen en de oorlogen. Zo’n zeepbel zou tot een nieuwe crisis kunnen leiden. Maar het is niet juist om hieraan achteraf de laatste crisis aan toe te schrijven, dat is oorzaak en gevolg omdraaien.
De opmerking dat centrale banken al ‘jaren en jaren’ naar lage rentes streven, verbaast mij, er zijn toch ook periodes geweest dat ze de rentes op een peil hielden dat we tegenwoordig als hoog zouden zien? Begin jaren negentig was de FED-rente zelfs 9% en DNB had ook tarieven rond de 8%. De Europese centrale banken deden hun rente afwisselend omhoog en omlaag, met name gebaseerd op de inflatie die ze verwachtten. Er waren dus ook periodes waarin de rentes omhoog gingen. Er was overigens wederzijdse beïnvloeding tussen de rentes die de centrale banken vaststelden en de marktrentes.
Tot slot zegt Cool Pete dat de wereldwijde schuldenlast ruim drie keer zoveel is als de wereldwijde productie. (Die is overigens zo’n tachtig *biljoen* dollar, niet triljoen, dat zou nog een miljard keer zoveel zijn.)
Dat klinkt inderdaad verontrustend, maar het gaat hier om leningen van miljoenen mensen, bedrijven en overheden aan elkaar. Het is de vraag of je dat zomaar bij elkaar op kunt tellen. Er zitten waarschijnlijk ook schulden tussen die tegen elkaar weggestreept zouden kunnen worden, nl. als twee bedrijven vorderingen op elkaar hebben (in beide richtingen). En een hypotheekschuld mag bijvoorbeeld best wat groter zijn dan je inkomen, ook dan is hij nog makkelijk af te lossen met het geld dat je anders aan huur zou uitgeven.
Er valt iets ‘op te lossen’ als de risico’s bij inkomensdaling of rentestijging te groot worden of als de rente en aflossing sowieso hoger zijn dan iemand kan opbrengen. Het is dus goed als er normen zijn om te hoge schulden te verhinderen. Maar alles op één hoop gooien is zinloos. Het is immers erg onwaarschijnlijk dat álle schuldenaren over de hele wereld opeens in gebreke blijven.
@Bram van Reemst
Voor de eurocrisis brachten de banken hun staatsleningen al onder bij de eigen centrale bank. Dat is geen gevolg van de eurocrisis, hoogstens dat het voortaan nu ook direct bij de ECB kon.
Over de omvang van de schulden lijkt me wat ik zei over servicing the debt nog steeds het meest pertinent. De implicaties daarvan zijn niet gering.