Schuldgevoel heeft een functie. Een sociale functie. Maar wie zijn schuldgevoelens met hem of haar op de loop laat gaan, doet idiote dingen.

Schuldgevoelens zijn tijdens de opvoeding heel nuttig om jonge kinderen bij te brengen wat wel of niet netjes is, hoe het kind zich dient te gedragen en hoe de wereld te benaderen. Vervelend is alleen wel, dat als dit begin van de opvoeding niet adequaat gebeurt, kinderen daar ernstige gevolgen kunnen ondervinden. Dat gaat ongemerkt, maar de gevolgen zijn dat maar zelden.

Een voorbeeld hoe het mis kan gaan beschreef ik eerder deze week met mijn stukje over Logisch slachtofferschap. Mensen uit schaamteculturen worden anders opgevoed dan kinderen in een cultuur als de westerse. Dat zit er al op heel jonge leeftijd diep in, en gaat behoren tot de essentialia van iemands psychische make-up. Hetgeen betekent dat je het er niet makkelijk meer uit krijgt. Slechts een volledige hersenspoeling kan uitkomst bieden. Maar daar zijn we in het westen te beschaafd voor.

Die uitgangspunten van onze beschaving worden er ongezegd in geramd tijdens onze eerste levensjaren. Een West-Europese autochtoon van een jaar of drie kun je heel schuldbewuste signalen laten uitzenden, waar een kind van dezelfde leeftijd met een achtergrond uit een schaamtecultuur heel anders op reageert.

Schuldgevoel is evolutionair verbonden met de noodzaak de eigen groep in stand te houden en te bevoordelen. Dat geeft aan dat het behouden van schuldgevoelens over dingen uit het verleden in de eerste plaats is bedoeld om sociale fouten in de toekomst te vermijden. Is het van belang om terug te vallen in een soort katatonische toestand waarbij de schuldgevoelige van wroeging niet langer in staat is te functioneren? Dat zou de groep verzwakken, en dat is alleen daarom al geen aannemelijk evolutionair doel.

Wat er gebeurt als het schuldgevoel van mensen ver terug begint te reiken en de hele wereld, omvat kan dat niet anders dan een evolutionair doodlopende weg betekenen. Wie zich overal schuldig aan voelt kan niet langer leven. Veganisten zijn er een goed voorbeeld van. Het is een onmiskenbaar feit dat de wereld zo is ingericht dat er een kringloop ontstaat, waarbij de top van de voedselpiramide lager geplaatsten op eet. Wie zich daar uit schuldgevoel niet aan conformeren wil hoort er daarom niet thuis, en is gereed om zijn plek in het leven te verlaten.

Een teveel aan schuldgevoel is een evolutionaire handicap die op langere termijn onoverkomelijk is. Ook dat is een goede reden om jonge kinderen niet te veel schuldgevoelens mee te gaven. Als je achter de bakfietsen kijkt waarmee veel van deze jonge kinderen naar school worden gebracht krijg je wel eens het gevoel dat we daar al veel te ver in zijn doorgeschoten.