Er zijn weinig onderwerpen zo beladen met het eigen gelijk als dat van het onderwijs. De inspectie publiceerde gisteren de conclusie dat het niveau al twintig jaar daalt. De reacties zijn even ontstellend als deprimerend: iedereen herkent zijn eigen gelijk.

Het buitenland doet het steeds beter, concludeerde de inspectie. Eigenlijk is dat op zichzelf al een gedachte waard. Zijn wij stil blijven staan, of bemerken we nu pas onze achteruitgang? Gezien het eeuwige gesleutel aan het onderwijs door de achtereenvolgende kabinetten van de afgelopen 50 jaar, kun je echt niet zeggen dat het Nederlandse onderwijs stil heeft gestaan. We moeten dus accepteren dat die achteruitgang reëel is. Dat lijkt men moeilijk te vinden, maar het blijft een ontkenning van het werk van de inspectie om er anders over te denken. Daarmee is het dus een ontkenning van een algemene waarheid – van een feit dat niet bevalt.

Waarom die ontkenning? Dat zien we eigenlijk al terug in de pijnpunten die de inspectie noemde:

De stagnatie en daling zitten bij basisschoolleerlingen in taal, rekenen, cultuureducatie, natuur en techniek, burgerschaps- en bewegingsonderwijs. De inspectie ziet de laatste twee jaar ook steeds meer leerlingen van de basisschool komen die niet goed kunnen lezen.

Afgezien van het bewegingsonderwijs is alles eenvoudig terug te voeren op de massa-immigratie. Naast de problematiek met de islam is ook lang gewaarschuwd dat Nederland relatief weinig intelligente migranten heeft geworven in de jaren zeventig en tachtig – minder dan andere Westeuropese landen in ieder geval.

De rente daarvan toont zich nu. Intelligentie is wel degelijk een vooral overerfbare kwaliteit, en wat er bij je ouders niet is kun je niet erven. Je kunt polijsten wat je wil, een kiezelsteen wordt echt geen diamant. Hoogstens wordt het een bijzonder fraaie kiezelsteen, maar dan zijn we al aan punt twee  En dat is dat de ongepolijste kiezelstenen zich steeds minder eenvoudig laten polijsten, omdat hen reeds op nog vroeger leeftijd is bijgebracht dat wat de imam in de moskee vertelt belangrijker is dan wat men op de dagbesteding van de rijksoverheid te horen krijgt.

Hier lijkt nu ook een secundaire overweging bij de afschaffing van het bijzonder onderwijs om de hoek te komen. Niet alleen was het een nuttige bezuiniging – toen – maar ook werd zo voorkomen dat het speciaal onderwijs een reservaat voor allochtoon onderwijs zou worden. Dit verzin ik niet. Wie op de enkele nog bestaande scholen voor speciaal onderwijs gaat kijken ontdekt dit feit vanzelf. Overigens is het onderwijs daar veel basaler dan op reguliere scholen, met als gevolg dat deze kinderen veel ballast over hoe ‘lief de wereld is’ wordt onthouden. De geluksvogels. Aan het eind van het lager onderwijs traject blijken deze kinderen bijna ‘bij’ te zijn bij de rest van het lager onderwijs. Een eigen observatie. En een veelzeggende conclusie, inderdaad:

Daarnaast ontwikkelt toptalent zich minder. Het beroepsonderwijs daarentegen is een lichtpuntje. Het niveau van de vmbo-leerlingen en mbo-studenten stijgt nog steeds. Zij halen vaker een diploma op het hoogste niveau.

Waarna de inspectie alsnog terugvalt op een sociaaldemocratische visie op de wereld:

De inspectie maakt zich verder grote zorgen over de tweedeling in het onderwijs. De kansen voor leerlingen zijn sterk afhankelijk geworden van het opleidingsniveau en het inkomensniveau van de ouders en de kwaliteit van de school.
(..)
Vooral academisch opgeleide ouders scheiden zich af. Dit komt voor een deel door de wijk waarin ze wonen en hun kinderen naar school sturen. Ze kiezen ook vaker voor scholen met duidelijke onderwijsconcepten, scholen waar leerlingen met een vergelijkbare achtergrond zitten of voor privaat onderwijs. In vergelijking met andere landen is het Nederlandse onderwijs sterk gesegregeerd, concludeert de inspectie.

Wat men niet beseft – niet beseffen wìl – is dat die eeuwige tweedeling een gegeven is. Niet alleen als bestaande tegenstelling, maar ook als analysemodel. Dat betekent niet dat er geen verschillen zijn. Maar de angst om voor verschillende niveaus al in een vroeg stadium verschillend onderwijs aan te bieden heeft zichzelf in zekere zin opgelost. Er is sinds de jaren zeventig zoveel differentiatie mogelijk geworden dat dit zich op natuurlijke wijze voltrokken heeft. In gegoede buurten is het onderwijs nu duidelijk beter door de eisen die de daar woonachtige ouders er aan stellen.

De onderwijsinspectie ziet daarnaast dat de tweedeling grote gevolgen heeft voor de kansen van minder bevoorrechte leerlingen, doordat scholen in armere buurten meer last hebben van een tekort aan leraren.

Gelijke kansen bestaan helaas niet, ook al niet vanwege ongelijke geschiktheid. Maar minstens zo veel ook door de opvoeding die ouders mee geven. Ik refereerde daaraan hierboven al aan, en het is een feit dat kinderen met een strak-christelijke pre-scholaire opvoeding het een stuk beter doen dan die met een strak-islamitische opvoeding.

En, een lerarentekort in slechte buurten? Dat is geen kwestie van segregatie, maar van onvoldoende toeslagen van gevarengeld. Lesgeven in dergelijke buurten is geen pretje, en weinigen houden het lang vol.

Het is altijd ietwat tendentieus is een schoolsysteem de schuld te geven van ongewenste resultaten. Toch kun je wel stellen dat naarmate we in Nederland een schoolsysteem ontwikkelden dat is toegesneden op minimale verschillen in aanleg en afkomst van de bevolking, de realiteit juist een tegengestelde ontwikkeling te zien gaf. Met een groeiende differentiatie in aanleg en uitgangspositie.

Dat het huidige resultaat er dan ook naar is mag niet verbazen. Dat de politiek dit niet zien wil eigenlijk evenmin.