Binnen het CDA heerst paniek over peilingen. De conclusie lijkt onontkoombaar dat Buma intern de wacht is aangezegd.

Het CDA-partijcongres had volgens Ton van Dijk op HP/De Tijd vooral deze boodschap voor het land:

… woorden doen ertoe in de politiek, zo luidt de boodschap aan de liberalen. Buma lijkt daarmee de deur te hebben opengezet naar meer dualistische verhoudingen op het Binnenhof. Het CDA weigert slachtoffer te worden van het gebrek aan maatschappelijk inlevingsvermogen, dat coalitiepartner VVD keer op keer etaleert.

Tja. Als je niet met leugenaars en onfatsoen geassocieerd wilt worden, moet je niet met de VVD gaan regeren. Na bijna 10 jaar Rutte weet ik dat dit voorlopig niet beter wordt. Waarom moet je het CDA daar nu alsnog van gaan doordringen? Had Buma dat niet eerder door? De enige reden om de VVD aan te vallen op wat ze nu al tijden doet is paniek. Paniek dat het CDA in maart opnieuw een opdoffer krijgt, en dat de PvdA uit de dood herrijzen zal ten koste van de christendemocratie. En dat de eigen partij tot de omvang van de ChristenUnie wordt gereduceerd.

Geen angsten om lichtvaardig overheen te stappen – uiteindelijk zijn ze allemaal realistisch genoeg. Maar als je met die angsten reëel om wilt gaan, wat dan te doen met Sybrand van Haersma Buma? De man een Stint cadeau doen voor de Kerstdagen is te weinig subtiel, en heeft iets onaardigs. Hij bedoelt het goed – hij is alleen niet de geschikte man voor het CDA-leiderschap nu. Ik las dat het burgemeesterschap van Dokkum vrijgekomen is – dat lijkt me voor Buma heel geschikt.

En natuurlijk begon het tijdens Rutte-3 met de dividendbelasting, en zijn mensen daar terecht nog steeds boos over. Maar de essentie is het patroon dat de afgelopen drie kabinetten standaard bleek, en dat daarom slechts Rutte en de VVD verweten kan worden – als dragers van deze drie kabinetten.

Hèt verhaal is daarom evenmin een kwestie van een lage stand in de peilingen. Aangezien deze stand zich uiteindelijk altijd vooral vertaald in een stevige tik voor de coalitiepartners die de VVD op dat moment heeft, ligt de conclusie voor de hand dat de bevolking de basisgedachte die de VVD zegt uit te dragen welgevallig is, maar de vertaling er van in beleid niet. Peilingen zijn tegenwoordig een manier om indirect waarschuwingen over te brengen, dat de kiezer de accenten bij verkiezingen zal willen verschuiven, als wanhoop over het falende sociale beleid.

Bedenk, dat dit gebeurt terwijl elk (kennelijk) gevraagd sociaal beleid zorgvuldig vermeden wordt. Let wel: het wordt niet tegengesproken – zoals de PvdA gewoon was – maar vermijden doet men het onderwerp met overgave. Daardoor blijven de kiezers hopen dat nochtans…. Anders is niet verklaarbaar waarom nog steeds zo’n grote groep kiezers bereid is de VVD te blijven steunen, niettegenstaande het overduidelijke falen van alle drie de VVD-kabinetten tot nog toe.

Met dit in het achterhoofd is ook de enige weg die het CDA gaan kan duidelijk: een sociaal programma met stevige hervormingen en eisen aan immigranten die ook worden uitgevoerd. Dat vindt men binnen het CDA een moeilijk verteerbare gedachte, en ik zie Buma er geen leiding aan geven. Zo lang men die stap niet zetten durft is de VVD veilig voor concurrentie vanuit het CDA, kan er geen maatschappelijke verschuiving ten goede ontstaan en zal het CDA kiezers blijven bloeden naar partijen die zich anders op stellen. Zelfs de ChristenUnie met haar hoop op de veronderstelde goede inborst van migranten biedt een aantrekkelijker boodschap dan het CDA.

Indirect verklaart het hier beschreven mechanisme ook waarom D66 niet al te veel zetels meer inleveren zal. Door de bereidheid van die partij al regerend aan te schurken tegen de VVD, biedt zij van oudsher linkse kiezers een betere kans dat de VVD ooit spijkers met koppen zal kunnen slaan dan andere linkse partijen. Juist nu ook de SP op dit vlak al enige tijd opzichtig faalt, en schutterend aansluiting zoekt bij de toon van GroenLinks.

Het meest verbazingwekkend aan dit proces is dat veel kiezers grosso modo nog steeds hoop hebben dat Mark Rutte hen ooit redden zal. Nu Rutte lijkt te zullen vertrekken, zouden die kiezers zijn VVD in maart een stevige schop moeten geven om die partij het idee bij te brengen dat het vertrek van Rutte ook kansen biedt op realistischer beleid. Maar of dat moet komen van een fractievoorzitter die uitzendingen van Lubach aangrijpt om een hoognodige discussie pas dan op de agenda te trekken? Kracht toont het niet, en dat is waarnaar de kiezers na Rutte’s vertrek als eerste op zoek zullen gaan.

Buma’s kritiek is dan ook weinig meer dan het bekende geklaag over de toon die de VVD gebruikt, iets waarvan ze bij het CDA de PVV nog nadrukkelijker beschuldigen. Als men het bij het CDA nu eens over de inhoud gaat hebben, zou men er goed aan doen te overwegen of de traditionele inhoud van de christendemocratische CDA-catechisatie nog wel bij deze tijd past, en een koerswijziging niet méér voor de hand ligt. En de Statenverkiezingen zijn al in maart, gemopper op de VVD is niet langer genoeg om aan het heersende ongenoegen stem te geven via het CDA.