De rechtbank in Lelystad heeft in de zaak van de om het leven gebrachte grensrechter besloten dat er strafrechtelijk sprake was van medeplegen door leden van een groep ook al was het niet mogelijk om een specifieke hoofddader aan te wijzen. Volgens Leendert Verheij, de vroegere president van het Amsterdamse Hof was dat al eerder heersende leer, en geen nieuw strafrecht.

Het Hof Arnhem dacht daar nog anders over in de zaak van de vluchtende scooterrijders. Daar hadden beide criminelen elkaar de schuld gegeven en was niet uit te maken wie van de twee de scooter bestuurd had, die het dodelijk ongeluk tijdens de vlucht voor de politie had veroorzaakt. Beiden werden daarom vrijgesproken, een aanslag op het rechtsbewustzijn van ieder redelijk mens.

Geert Knigge, AG bij de Hoger Raad heeft later gerekwireerd dat beide scooterrijders als medeplegers horen te worden beschouwd, zonder dat er van een hoofddader sprake is. Dat impliceert dat het Hof het in zijn ogen verkeerd gezien heeft en dat de zaak dus over moest. De Hoge Raad is hem in dat oordeel gevolgd.
Ik denk dat Knigge gelijk had en Verheij met terugwerkende kracht dus ook. Het was misschien nog geen heersende leer maar het had heersende leer horen te zijn. Dat het Hof Arnhem twee jonge criminelen vrij uit kon laten gaan omdat ze van hun advocaten gehoord hadden hoe ze zich moesten opstellen tijdens het strafproces, was ferm bewijs voor het feit dat het strafrecht tekort schiet. Dat betekent dus ook dat de vrijspraken en de ergerniswekkende lichte straffen in de zaak Joos[1] als rechterlijke dwalingen kunnen worden beschouwd.

Daders mogen ontkennen in een strafproces en advocaten mogen hun dat aanraden. Dat is heersende leer en daar zijn goede argumenten voor. Maar het recht moet zulke loopholes niet laten voortbestaan. Het individualistische karakter van ons strafrecht schiet zichtbaar te kort in de bestrijding van groepscriminaliteit. We kunnen ons in de wereld van 2017 een strafrecht als een gatenkaas niet meer permitteren.

Het onderzoeksproject strafvordering 2001 van Knigge en Groenhuijsen heeft vooral formele resultaten opgeleverd. Waarom niet een paar goede juristen, civilisten desnoods, een nieuw wetboek van strafrecht laten ontwerpen dat rekening houdt met de eisen die de tegenwoordige samenleving stelt?

---

1. Wikipedia: Acht verdachten zijn vervolgd in verband met de dood van Joos. Op 16 november 2004 zijn, in hoger beroep, twee van hen vrijgesproken. De hoofdverdachte werd veroordeeld tot drie jaar gevangenisstraf, waarvan 1 jaar voorwaardelijk. De overige vijf verdachten werden allen veroordeeld tot zes maanden voorwaardelijke gevangenisstraf met een proeftijd van 2 jaar en een taakstraf van 240 uur. Het hof in Amsterdam was van mening dat de daders niet hadden kunnen voorzien dat hun handelwijze zou resulteren in de dood van het slachtoffer en ook dat zij niet uit waren geweest op wat uiteindelijk is gebeurd. Wat het Hof zei over het niet hebben kunnen voorzien betekent dat er geen sprake was van moord of doodslag, maar nog steeds wel van dood door schuld. Het verschil in strafmaat was het gevolg van het feit dat er een uit de groep bekende en precies vertelde wat hij gedaan had terwijl anderen ontkenden en daarmee weg kwamen.

---

Dit artikel verscheen eerder op het Blog van Toon Kasdorp