Tot de meest nadrukkelijk Nederlands vergeten oorlogen behoort hoe de VOC haar invloed op Java uitbreidde. Met gekonkel en grof geweld.

Een tijdje terug schreef ik in dat verband al over de Trunajaya-rebellie. Door de VOC-participatie in deze rebellie aan de zijde van het sultanaat van Mataram, werd de invloed van de VOC op Java steeds groter. Mataram werd steeds meer een cliënt staat van de VOC. Zodanig zelfs dat de VOC betrokken raakte bij de opvolging van Amangkurat II toen deze stierf in 1703. Deze werd opgevolgd door zijn zoon Amangkurat III, maar de VCOC vertrouwde de nieuwe sultan onvoldoende, en steunde de claims van zijn oom, sultan Pangeran Puger. Diens troonsbestijging als Pakubuwana I in juni 1704 leidde tot de Eerst Javaanse opvolgingsoorlog (1704-1708).

Together with the Dutch, Pakubuwono defeated Amangkurat who fled east and received refuge from Surapati who had set up his own kingdom. The war dragged on for five years before the Dutch managed to install Pakubuwana. In August 1705, Pakubuwono I’s retainers and VOC forces captured Kartasura without resistance from Amangkurat III, whose forces cowardly turned back when the enemy reached Ungaran. Surapati’s forces in Bangil, near Pasuruan, was crushed by the alliance of VOC, Kartasura and Madura in 1706.

Amangkurat III werd verslagen, maar pas in 1708 misleid met een aanbod voor onderhandelingen en gevangen genomen. Vervolgens volgde verbanning naar Ceylon (!) tezamen met zijn vrouwen en kinderen.

Tweede Javaanse opvolgingsoorlog (1719-1723)

In 1719 stierf Pakubuwana I, en werd opgevolgd door zijn zoon Amangkurat IV. De broers Blitar en Purbaya van de nieuwe sultan begrepen de verhoudingen blijkbaar nog niet, en betwistten de opvolging. Er volgden enige jaren van chaos, waar de VOC wonderwel eenvoudig uit te voorschijn kwam:

They attacked the palace in June 1719. When they were repulsed by the cannons in VOC’s fort, they retreated south to the land of Mataram. Their uncle, Prince Arya Mataram, ran to Japara and proclaim himself king, thus began the Second War of Succession. Before the year ended, Arya Mataram surrendered and was strangled in Japara by the Sultan’s order and Blitar and Purbaya were dislodged from their stronghold in Mataram in November. In 1720, these two princes ran away to the still rebellious interior of East Java. Luckily for VOC and the young king, the rebellious regents of Surabaya, Jangrana III and Jayapuspita died in 1718–20 and Prince Blitar died in 1721.

Alle rebellen gaven zich in 1723 over en beëindigden daarmee de oorlog. Ook ditmaal werden de leiders verbannen naar Ceylon, met uitzondering van prins Purbaya, die in Batavia achter de hand gehouden werd voor het geval er iets mis ging in de verhoudingen met Amangkurat IV. Het cynisme van een dergelijke politiek is niet nieuw, maar wordt in Nederland niet onderwezen, zodat we oorlogen als deze het liefst maar helemaal vergeten.

Mataram werd na 1723 een regelrechte vazalstaat van de VOC, wat ook bleek bij de opvolging van Amangkurat IV door zijn zoon Pakubuwana II in 1725. Problemen bleven ditmaal uit, en de greep van de VOC op het sultanaat groeide verder.

De opstand van Chinese immigranten leidde van 1741 tot 1743 tot een ware oorlog tegen de kolonialisering door de VOC, waarbij het sultanaat Mataram nog maar weinig praktische toegevoegde aarde bleek te hebben. De nasleep van de Javaanse oorlog van 1741-43 leidde gaandeweg tot de verdeling van Mataram in een aantal kleinere koninkrijkjes, een proces dat in 1755 een vorm kreeg die zich stabiliseerde.

Ironisch is dat ook de zegevierende VOC in deze tijd al ver over haar hoogtepunt heen was. In 1795 ging zij zelfs failliet, en werd de koloniale boedel uiteindelijk overgenomen door het Koninkrijk der Verenigde Nederlanden.

---

Eerdere afleveringen van deze onregelmatig verschijnende serie over Nederlands vergeten oorlogen vindt u hier.