DE WERELD NU

Moderne democratie

Liberale democratie, democratische samenleving

Over moderne democratie bestaan tal van misverstanden. Toon Kasdorp licht er een aantal toe.

Het is een mythe van de democratie dat het volk, of de meerderheid (pleionai) regeert. Dat was min of meer zo in het Athene van Pericles, zoals Thucydides dat beschrijft. Daar regeerde een tijdlang de volksvergadering bij meerderheidsbesluit, maar ook toen keurde de volksvergadering in feite alleen maar goed wat iemand anders haar voorstelde. Die iemand kon een competente regeerder zijn zoals Pericles, maar ook een willekeurige leerlooier, die van regeren geen verstand had.

Tegenwoordig is dat anders. Het volk regeert niet, het heeft niet eens een vorm van vetorecht. Het kan met zijn stem eens in de zoveel jaar verhinderen dat er tegen zijn zin in geregeerd wordt en ook dat nog niet eens altijd.

In Nederland, dat in veel opzichten een van de betere democratieën van Europa is, wilde de meerderheid van het volk waarschijnlijk al heel lang een regering zonder CDA. Dat weten we niet zeker, want er was geen mogelijkheid om die vraag in deze vorm aan het volk voor te leggen, maar opiniepeilingen wezen in die richting. Toch heeft het van de eerste wereldoorlog tot de negentiger jaren geduurd voor dat dit volk zijn eerste regering zonder confessionelen kreeg. Socialisten en liberalen sloten elkaar uit en zonder CDA was geen meerderheid te vormen. Was dit ondemocratisch? Nee, dat was het niet, maar het was wel tegen de wil van het volk.

Democratie betekent wel iets, het is geen leugen. Maar het betekent niet wat iedereen zegt dat het betekent. Onder democratie verstaan we een aantal dingen en wat we eronder verstaan is in de loop van de tijd veranderd. Voor de meesten betekent het een rechtsstaat waarin iedereen in vrede leven kan en waar de regering verantwoording schuldig is aan het volk middels rechtstreekse algemene verkiezingen.

Net zo belangrijk als die verkiezingen is intussen de controle geworden door de publieke opinie. De regering en parlement leggen gezamenlijk verantwoording af aan de media en stellen hun gedrag af op de eisen van de opiniemakers. In de praktijk maakt het daarbij niet erg veel uit of er in Nederland een centrum rechtse of een centrum linkse regering aan de macht is. Beide volgen de publieke opinie. De publieke opinie was tegen het sneuvelen van Nederlandse soldaten in Uruzgan, het landsbelang bracht mee dat ze er nog een jaar bleven. De PvdA besprak het probleem met de coalitiepartijen in het kabinet, maar blies het kabinet plotseling op in naam van de democratische volkswil toen de opiniepeilingen uitwezen dat het anders zware verliezen zouden worden bij de komende gemeenteraadsverkiezingen. Die verliezen werden toen geïncasseerd door het CDA. Was dat democratisch? Het was in elk geval niet erg fatsoenlijk.

Democratisch is ook het onderscheid tussen wetgevende en uitvoerend macht, maar dat verschil is intussen behoorlijk versleten. Het parlement controleert niet meer, het regeert mee en fungeert daarnaast als draaipunt tussen overheid en publieke opinie. Ook het verschil tussen politiek en ambtenarij is versleten. Ambtenaren worden niet gekozen, maar hetzelfde geldt voor de meerderheid van de politici. Partijen worden gekozen en zij benoemen hun kandidaten. Alleen de allerbelangrijkste politici vormen het gezicht van hun partij en hebben persoonlijke macht. De rest is afhankelijk van het partijbestuur en de fractie. De politici wisselen vrolijk in hun carrière van ambtelijke naar politieke en bestuurlijke functies of omgekeerd. Politiek en ambtenarij vormen voor ambitieuze jongeren qua opleiding en carrière een geheel. De tijd dat een ambtenaar/politicus zich als dienaar van de staat en van de samenleving beschouwde ligt ver achter ons. Zij vormen de regerende klasse en dat weten ze.

De toegang tot de publieke opinie wordt bewaakt door de bestuurders en redacteuren van de media. Zij bepalen welke meningen worden gehoord en welke niet. Of dat democratisch is of niet lijkt een vraag die de aandacht van staatsrechtgeleerden zou behoren te hebben, maar voorlopig is dat nog niet zo. Misschien dat het internet en de andere nieuwe media voor dit probleem een oplossing gaan bieden nog voor het probleem staatsrechtelijk de aandacht krijgt die het verdient.


Dit artikel verscheen eerder op het Blog van Toon Kasdorp


Vanmorgen las ik op Toon Kasdorps blog dat afgelopen vrijdag zijn vrouw Dita toch nog vrij plotseling in haar slaap overleed.

De redactie van Veren of Lood condoleert Toon Kasdorp met dit moeilijk voor te stellen verlies, en we zouden het fijn vinden als u uw condoleances onder dit stuk, of beter nog onder het hier gelinkte stuk, zoudt willen plaatsen.

Pim Beaart

4 reacties

  1. Bob Fleumer schreef:

    Mijn oprechte condoleances meneer Kasdorp en sterkte in uw voortgaande leven.

  2. LT schreef:

    Toon Kasdorp, gecondoleerd met het enorme verlies van je vrouw Dita. Ik wens jouw en je kinderen heel veel sterkte toe.

    Ik heb het artikel over je leven met Dita op je eigen blogpagina gelezen. Ze was ze een geweldige vrouw voor jou en je kinderen.

  3. Cool Pete schreef:

    Gecondoleerd, meneer Kasdorp, en veel sterkte gewenst voor u en al de uwen.

  4. kasdorp schreef:

    dank iedereen