DE WERELD NU

Links en Rechts

rechts

Paul Lucardie is of was onderzoeker bij het Documentatiecentrum Nederlandse Politieke Partijen aan de Universiteit van Groningen. Hij is van mening dat wie rechts is de ongelijkheid in de samenleving wil vergroten.

Een rechtse extremist zoekt volgens hem de ongelijkheid in al haar consequenties. Nazi’s waren rechts extremisten. Janmaat en de zijnen gingen niet helemaal zover, maar wilden wel een voorkeursbehandeling van Nederlanders boven immigranten bij de verdeling van werk, in de zorg en bij uitkeringen.

Populistisch is voor Lucardie iemand die zich opstelt tegen de heersende politieke klasse, wanneer die klasse de band met het volk verloren heeft. Wilders is in zijn ogen rechts maar niet extreemrechts en hij is populistisch.

Lucardie is kennelijk op zoek geweest naar een bruikbaar criterium om linkse van rechtse politici te onderscheiden. In de ogen van de meesten is zijn definitie waarschijnlijk wat mager en eenzijdig. Dat is hij ook wel, maar toch beter dan het gebruik van het woord rechts voor alle politieke standpunten waar de spreker het niet mee eens is.

Links is goed en rechts is slecht is in de praktijk een veel gebruikte definitie. Daar komt Lucardie wel bij in de buurt maar hij gaat niet helemaal zo ver. Bij hem vindt toch nog een reële poging plaats om het begrip te definiëren, al komt hij met zijn verwijzing naar het Hitlerregime in de buurt van het demoniseren van rechts.

Wat opvalt is dat zijn definitie van rechts, net als de meeste andere, ontleend is aan de zelfdefinitie van links. Iemand met een linkse politieke overtuiging zal zich zelf bijna altijd beschouwen als iemand die de ongelijkheid in de samenleving wil verkleinen: de verschillen in inkomen, kennis en macht. Dat is sinds Den Uijl het uitgangsput geweest van de gezamenlijke linkse partijen.

Rechts doet overigens hetzelfde, links spiegelen aan een zelfdefinitie van rechts. Maar rechts zet zich eerder af tegen de middelen dan tegen de doelstellingen van links. Wie zich zelf rechts vindt is tegen links, maar niet omdat hij de ongelijkheid in de samenleving wil vergroten. Ik ben zelf rechts en ken ook wel andere rechtse mensen, maar helemaal niemand die vergroting van de ongelijkheid op zijn programma heeft staan. Je bent tegen links omdat je niet gelooft in de maakbaarheid van de samenleving en iedere poging daartoe ziet uitlopen op onverwachte en ongewilde gevolgen. Voor het overige hebben rechtse mensen heel uiteenlopende ideeën over de samenleving.

Margaret Thatcher, de Britse Prime Minister, was ideologisch rechts. Zij geloofde op morele gronden in een vrije markt. Deng Xiao Ping daarentegen, die de markteconomie in China geïntroduceerd heeft, was volkomen pragmatisch: of een kat wit was of zwart maakte in zijn ogen niet uit, zolang ze maar muizen ving. Beide politici waren rechts, maar hadden heel uiteenlopende opvattingen over een ideale samenleving. Thatcher leek op Deng in de gekozen middelen maar eerder op Mao wat de onwankelbaarheid van haar overtuigingen betreft. Men zou Deng ook rechts kunnen noemen vanwege zijn ingrijpen tegen de studenten op het Plein van de Hemelse Vrede. Wie dat doet definieert iemand als links omdat hij de mensenrechten boven alles stelt. Lucardie doet dat niet en dat is begrijpelijk. Het merendeel van de mensen in de Nederlandse politiek die hij als rechts zou willen kwalificeren is voor het handhaven de mensenrechten, al staat iedereen daarbij wel een eigen rangorde voor ogen. De een hecht meer aan de vrijheid van meningsuiting en de ander aan de vrijheid van godsdienst.

Het is zeker niet zo dat je aan iemands gehechtheid aan de mensenrechten zien kunt tot welke partij hij hoort. Wat dat betreft is de definitie van Lucardie bruikbaarder, vooral als je hem omkeert. Wie gelijkheid wil als belangrijkste politieke doelstelling is bijna altijd links. Wie tegen links is, is rechts. Maar rechts is verder tamelijk ondefinieerbaar. Rechts was ooit een plek in de Franse constituante. Dat gebouw zag eruit als een collegezaal. Wie aan de rechterhand van de voorzitter zat was rechts en toevallig ook conservatief en wie links zat was progressief. Was je extreem links dan zat je boven aan en heette je Montagnard. In Nederland zaten ooit de liberalen links en de confessionelen rechts. De begrippen links en recht waren in eerste aanleg inhoudsloos en hebben sindsdien van inhoud nogal gevarieerd. Zelfs het begrip gelijkheid van de Franse revolutie is niet meer het begrip gelijkheid van tegenwoordig.

Progressief en conservatief zouden waarschijnlijk beter hanteerbare begrippen zijn dan links en rechts. Die begrippen zijn van alle tijden. Om progressief als het centrale begrip in de politiek te beschouwen is niet zo vreemd, want in de door Lucardie bedoelde linkse zin is Nederland sinds de tweede wereldoorlog steeds progressief geweest. Dat betekent niet dat de progressieve partijen altijd aan de macht waren, maar dat hun overtuigingen het politieke ethos vormden en hun ideeën het politieke discours beheersten. Lucardie vindt Wilders rechts, in de zin van anti-links, maar niet extreemrechts. Extreem rechts waren in zijn ogen de nazi’s en de aanhangers van de Centrumpartij.

De nazi’s zijn vanaf hun ontstaan in de twintiger jaren van de vorige eeuw het ijkpunt geweest van de linkse politiek. Maar er zijn maar weinig mensen die conservatief waren en tegelijk fervente aanhangers van Hitler. Het is duidelijk dat Lucardie de opvattingen van Hitler of zelfs die van Janmaat nooit serieus heeft bestudeerd. Hij gaat af op wat er in de publieke opinie over beiden wordt gedacht en dat is niet veel. De afschuw voor Hitler is algemeen en dat is niet onbegrijpelijk. Het heeft weinig gescheeld of Hitler had de tweede wereldoorlog gewonnen en dat had dan een Umwertung aller Werte ten gevolge gehad.

Het is jammer dat politici als Aantjes en Den Uijl, die in hun jonge jaren met het gedachtegoed van de nazi’s gesympathiseerd hebben, daar later nooit indringend over geïnterviewd zijn. Maar de socioloog J.A.A. van Doorn, heeft in het laatste jaar voor zijn overlijden een studie gepubliceerd waaruit blijkt dat men Hitler beter als links dan als rechts typeren kan. De afstand tussen nationaalsocialisten en andere socialisten is altijd veel kleiner geweest dan na de oorlog algemeen werd aangenomen. En niet alleen de binnenlandse politiek van de nazi’s had socialistische trekken. Erg veel Duitsers zijn zonder veel moeite overgestapt van communistische en socialistische partijen naar de nazi’s. Na de oorlog zijn ze in de DDR ook weer even gemakkelijk de andere kant op gegaan.

Het was Stalin die met Hitler een non-agressie pact sloot met een aantal geheime samenwerkingsprotocollen. Die leidden onder meer tot een gemeenschappelijke aanval op Polen. Hitler en Stalin leken meer op elkaar en hadden meer persoonlijke invloed op de regimes in hun landen dan alle andere politieke leiders uit die tijd, behalve Mao. Wel steunde Hitler in de Spaanse burgeroorlog Franco en die was ontegenzeggelijk rechts. Overal in de westerse samenleving steunde links de republikeinen en rechts Franco. Links en rechts verdelen langs die lijn is misschien helemaal zo gek niet, maar dan moet men aan de linker zijde er rekening mee houden dat George Orwell, een van de aardigste en integerste mensen uit de eerste helft van de twintigste eeuw in Spanje is bekeerd van zijn socialistische geloof en dat zijn beroemde boeken Animal Farm en 1984 tegen de communisten waren gericht en niet tegen Hitler.


Dit artikel verscheen eerder vandaag ook op het Blog van Toon Kasorp

9 reacties

  1. Kees Bruin schreef:

    Leuk stuk, dat een aantal punten aanroert waar iedereen die over de begrippen ‘links’ en ‘rechts’ nadenkt tegenaan loopt. Dat het nationaalsocialisme niet rechts maar links zou zijn, hoor je wel vaker. Helaas wordt dat argument nogal eens gebezigd door rechtse mensen die gewoon willen ‘aantonen’ dat alles wat fout is nu eenmaal ‘links’ moet zijn.
    En inderdaad, Franco, die was loepzuiver rechts. Misschien is het beter om i.p.v. de tegenstellingen ‘links-rechts’ of ‘conservatief-progressief’ bewegingen met een min of meer totalitaire inslag tegenover meer liberaal ingestelden te stellen. Beschaving tegenover totalitarisme, zullen we maar zeggen.
    Ik moet nu ook denken aan het stukje van Hannibal van gisteren over de kwestie of extreem-rechts geweld erger is dan extreem links geweld. Voor ieder weldenkend mens is het uiteraard lood om oud ijzer, cq. het maakt weinig uit of je door de kat of de hond gebeten wordt. Het probleem met talloze linkse mensen en dito media is dat ze er heilig van overtuigd zijn dat ‘links’ hetzelfde is als ‘goed’, zoals hierboven ook gezegd wordt. Dat is uiteraard een gigantische misvatting, waarmee we dag in dag uit geconfronteerd worden in de media.

  2. MarceluitFriesland schreef:

    Dat links progressief of vooruitstrevend zou zijn leerden we al bij maatschappijleer op de middelbare school in de jaren ’70. (L.T.S.)
    Rechts zou dan conservatief of behoudend zijn.

    Ik kan me voorstellen dat als je naar de hedendaagse politiek kijkt dat je er niet zoveel meer met die begrippen kan. Bijvoorbeeld de Democratische partij in de USA noemt zichzelf ook al ‘liberal’. D’66 nier te lande ‘sociaal-liberaal. En de VVD is ook liberaal, dus rechts. Zo gezien kun je er weinig mee.

    Ik heb een betere indeling. Niet zelf bedacht, maar wel een stuk werkbaarder.

    Links dat staat voor collectivisme. Samen staan we sterk, eendracht maakt macht, C.A.O. enzovoorts enzoverder.

    Rechts staat dan voor individualisme. Een individualist wordt bijvoorbeeld ZZP omdat hij een CAO een onding vind waar zijn werkgever zich soms wel en soms niet aan houd, al naar gelang. Diie € 300,- lidmaatschap van de vakbond wel erg duur vind en denkt dat’ie voor 1 arbeidsconflict per 10 jaar beter zelf een advocaat kan huren omdat de vakbond toch niet in actie komt voor 1 klacht, dat moeten er eerst honderden zijn. En zo voorts.

  3. Daan schreef:

    Iemand zei me laatst dat hij ervan uitging dat god niet bestaat.
    Ik was verbijsterd.
    Hij zei: “Het is toch immers onmogelijk dat een oude man met witte baard op wolken het hele universum aanstuurt.!”
    Ik zei: “Ja, als je het zo bekijkt…”

  4. JooJootje schreef:

    Ach ja hier gaat links de fout in met het begrip ongelijkheid.
    Rechts gaat uit van de gelijkwaardigheid zoals het was bedoeld sinds de Franse-revolutie.
    Links heeft er gelijkheid van gemaakt,een wereld van verschil.
    Bij gelijkwaardigheid heeft iedereen dezelfde rechten en plichten en daardoor ook dezelfde kansen.
    Bij gelijkheid heeft niet iedereen dezelfde rechten en plichten en zijn de kansen gemanipuleerd zodat de uitkomst gelijk is.
    Gelijkheid = discriminatie en anti-divers want de uitkomst moet gelijk zijn en dat kan alleen in een dictatoriaal geleide samenleving,(Marxisme,sovjet,DDR stijl)

  5. Teunis schreef:

    Orwell bekeerd van zijn socialistische geloof? Dat lees ik hier niet in:

    Every line of serious work that I have written since 1936 has been written, directly or indirectly, against totalitarianism and for democratic Socialism, as I understand it.

    Hij beschouwde het sovjet-communisme niet langer als socialisme:

    In my opinion, nothing has contributed so much to the corruption of the original idea of socialism as the belief that Russia is a socialist country and that every act of its rulers must be excused, if not imitated.

  6. Thom schreef:

    Mij interesseren definities die toch de grondslag voor de wetenschap en de wiskunde in het bijzonder niet langer. Een definitie dient duidelijk te zijn in die zin dat er maar é
    en betekenis aan kan worden gekoppeld. Zo wordt in de vlakke meetkunde beweerd: Een punt heeft geen afmetingen. Daar kun je over gaan filosoferen, maar daar schiet je niks mee op. Je moet het gewoon met die omschrijving doen.
    Bij het definiëren van allerhand toestanden in de wereld hangen een definitie af van de achtergrond van degene die hem gebruikt. Zo zegt een Linkse Oen dat hij de wereld wil verbeteren door Dobberfiguren op zee op te pikken en hier naar toe te brengen. Dat ziet meneer of mevrouw Oen als een goede daad en beweert zelfs dat de opgepikte analfabeten opgeleide tandartsen zijn. Verder zijn de “geredden” die niks kunnen het nieuwe arbeidspotentieel.
    In de wereld van vandaag zijn politiek beladen definities niets meer dan ordinaire leugens en van nul en generlei waarde. Wat links en rechts is moet je nooit aan iemand vragen, want degene die de vraag beantwoordt weet het zelf niet eens.

  7. Cynicus schreef:

    Mooi artikel

  8. Cool Pete schreef:

    Zo’n Lucardie is een modieuze babbelaar; hij heeft duidelijk, nooit diep nagedacht.
    Hij brengt de zelfde flauwe praatjes, die al decennia – valselijk – in het rond gestrooid worden.

  9. john kuijpers schreef:

    “Links” zijn aangeleerd drag en derhalve onnatuurlijk. Geen van onze aardgenoten offeren zich voor het collectief, zeker niet in tijden van schaarste. Opkomen voor de zwakkere is nobel, mits gedaan uit eigen middelen, niet door het hogere salaris van de buurman extra te belasten.