De gelijkheid voor de wet van alle burgers is een blijvende verworvenheid van de Franse revolutie. Van de liberté, égalité et fraternité, de slogan waarmee de revolutie haar propaganda bedreef, is zij de enige die stand gehouden heeft. In plaats van de fraternité, de zorg voor elkaar, is de zorg van de overheid gekomen en de burgerlijke vrijheid heeft plaats gemaakt voor de afhankelijkheid van de burger van overheid en bedrijfsleven. De soevereine burger is een ideaal geworden uit een vrij ver verleden.

De gelijkheid voor de wet is er nog wel, maar die heeft zijn prijs.

Dat mensen door de wet gelijk behandeld worden is mogelijk doordat de wet de gevallen die zij gelijk behandeld eerst op kunstmatige wijze gelijk maakt. De wet en ieder ander overheidsoptreden gericht op alle burgers gezamenlijk werkt met abstracties. Dat kan niet anders. Wanneer men wetgeving maakt voor de oplossing van het werkloosheidsprobleem, dan worden daardoor alle mensen aangesproken die zonder werk zitten ongeacht de reden waarom zij werkloos zijn, tenzij bewezen kan worden dat de betrokkenen vrijwillig werkloos is. Maar ook dat is weer een abstractie. Wie zich door omstandigheden buiten zijn schuld gedwongen ziet ontslag te nemen wordt vaak net zo behandeld als iemand die uitstapt omdat hij te lui is of omdat het werk hem niet langer bevalt. Het hele palet van uiteenlopende oorzaken van werkloosheid wordt gereduceerd tot een paar grote rubrieken en iedereen doet zijn best om in een voor hem voordelige rubriek terecht te komen.

Ik was ooit tegenwoordig bij een procedure tot ontbinding van een arbeidsovereenkomst, waarbij een vriend de gedaagde was. Hij was geëmigreerd uit Nederland en was bezig zijn Nederlandse bedrijfje te liquideren. Voor zijn secretaresse had hij een andere baan gezocht met tenminste zo goede arbeidsvoorwaarden en in dezelfde plaats waar zijn eigen bedrijf gevestigd was. Dat wilde de secretaresse niet, want ze woonde ergens anders en was niet meer een van de jongsten. Van dat reizen iedere dag wilde ze af. Ze wilde ontslag en een aan haar leeftijd en arbeidsverleden aangepaste vergoeding. Mijn vriend had aangeboden wat aan haar pensioen te doen en haar een garantie te geven tegen het mislukken van de nieuwe baan, maar daar was ze niet mee tevreden. Terecht naar nu bleek, want de kantonrechter stelde haar in het gelijk. Ontslag met aanbieding van een vervangende baan bij een acceptabele nieuwe werkgever en een garantie voor de toekomst is toch ontslag en voor ontslag, mijnheer, zei de kantonrechter hebben wij vaste regels. Dat is voor iedereen prettiger, dan weet U als werkgever ook waar U aan toe bent.

Mijn vriend die zich erg had ingespannen om zijn secretaresse goed onder dak te brengen en die bovendien op haar gesteld was, was erg teleurgesteld door haar houding en boos op de kantonrechter wiens uitspraak hij niet begrijpen kon. Terecht meen ik. De secretaresse, bleek naderhand, was ook niet zelf op dit idee gekomen maar een bevriende advocaat had haar uitgelegd dat het zo werkte en dat zij een dief was van haar eigen portemonnee als ze dit geld liet liggen. Een baan in haar eigen gemeente kon ze zonder moeite krijgen, dacht ze, dus de aangeboden vervangende werkgelegenheid en de garantie had ze niet nodig. Achteraf bleek wel dat zij beter af geweest was met de pensioenverbetering die mijn vriend voor haar had willen regelen, zodat per saldo alle partijen schade ondervonden, maar zo werkt de gelijkheid voor de wet.

De kantonrechter heeft het druk en niet de tijd of de energie om zich in iedere zaak te verdiepen. Hij heeft een beperkt aantal oplossingen voorradig en als een soort juridische Procrustes past hij alle gevallen die hem worden voorgelegd aan, zodat ze in een van zijn oplossingen passen.

Zoals de kantonrechter zo werkt ook de ambtenaar die met het publiek te maken heeft. Iedereen trekt een nummer en vervoegt zich bij een van de bestaande loketten. Daar krijgt hij de dienst die bij het loket hoort en dat zijn geval anders is dan dat van zijn voorganger of opvolger in de rij doet niet ter zake.

Wat in wezen in de moderne samenleving is gebeurd is dat de ongelijkheid die door de voordeur naar buiten is gewerkt via de achterdeur weer naar binnen is geslopen.

In naam van de gelijkheid zijn er overheidsvoorzieningen waar de slimmeren en de sluweren een veel beter gebruik van maken dan de rest. Veel van die voorzieningen worden niet gebruikt naar de bedoelingen die de wetgever en veel mensen voor wie ze eigenlijk bedoeld zijn krijgen ze niet, omdat die niet precies aan de regels kunnen voldoen of omdat ze van de juiste procedures niet op de hoogte zijn.

---

Dit artikel verscheen eerder vandaag ook op het Blog van Toon Kasdorp