DE WERELD NU

Een politieke voorbeschouwing

De Tweede Kamer heeft afgelopen week in goede harmonie besloten dit jaar de Algemene Beschouwingen maar eens over te slaan. Volledig begrijpelijk, omdat dit bij uitstek een debat is waarin de regering haar uitgezette koers voor het komende regeringsjaar in het parlement verdedigt, zulks aan de hand van de beleidsvoornemens in de begroting die op Prinsjesdag gepresenteerd is. Hoezeer deze goede harmonie een dreiging inhoudt voor de formatie van een kabinet van VVD en PvdA wordt echter nog niet ten volle beseft.

Het debat van donderdag gaf al een voorproefje. Hoewel de eensgezindheid van de heren Rutte en Samsom soms roerend was, waren de oppositionele aanvallen op de aanstaande regeringspartijen niet zonder verdienste.

De Kunduz-erfenis
De behandeling van de begroting voor 2013 is als een instabiele bom uit een vorige oorlog, die men slechts met uiterste voorzichtigheid kan aanvatten, maar waarvan men zich niet kan veroorloven haar ter plekke te detoneren. Het is een onder leiding van D66 in elkaar getimmerd compromis, dat door een kabinet van VVD- en CDA-ministers door de Kamer moet worden geloodst. Echter, de vereiste meerderheid moet als gevolg van de verkiezingsuitslag worden gevonden bij de aanstaande coalitiepartners VVD en PvdA.

Extra complicaties zijn, dat de Kunduz-club niet langer over een meerderheid in het parlement beschikt. Dat de aanstaande coalitiepartners D66 al zo ongeveer hebben uitgesloten van regeringsdeelname. En dat de PvdA indertijd grote bezwaren heeft geuit tegen het pakket als geheel, en zich er buiten hield. Om te concluderen dat hier moeilijkheden van moeten komen vereist geen helderziendheid.

Scenario’s
Natuurlijk is de eenvoudigste weg om het Kunduz-pakket ongeschonden door de Kamer te loodsen. Dat kan bij verschillende partijen rekenen op een aantal bezwaren:

– De PvdA zal als aanstaande regeringspartner een begin willen maken met haar stempel op het beleid te zetten. Zonder wijzigingen in de begroting moeten de sociaaldemocraten nog ruim een jaar wachten alvorens iets van hun plannen te kunnen gaan verwezenlijken. In de politiek is dat erg lang.

– Publicitair is het voor D66 veel te gunstig, voor het beoogd aanstaande kabinet moet dat onverdraaglijk zijn.

– Vrijwel alle partijen hebben wensen om nog aan ‘Kunduz’ te sleutelen, en zullen dat ook proberen. Speciaal voor SP en PVV biedt dat interessante perspectieven om het VVD en PvdA al moeilijk te maken nog voor het kabinet is beëdigd.

– ‘Kunduz’ zonder verdere tegenspraak door de Kamer jagen, en alle amendementen eenvoudig wegstemmen heeft bovendien als nadeel dat de publicitaire schade enorm zal zijn.

De tweede optie is Gods water over Gods akker te laten stromen. Alle partijen in de Kamer zullen de komende weken gaan werken aan wijzigingen en amendementen in de richting van hun eigen overtuigingen en verkiezingsprogramma’s. Dat zal de politieke strijd bijzonder interessant maken, waarbij allerlei gelegenheidscoalities niet zijn uitgesloten. Dat spel is echter zeer bedreigend voor de goede harmonie binnen de beoogde coalitie. De PvdA heeft deze week al laten blijken het door haar gewenste Kinderpardon nog even in de ijskast te willen zetten, in de hoop dat bij de formatiebesprekingen alsnog binnen te kunnen halen. En dan is er ook al de concessie gedaan om af te zien van het terugdraaien van de btw-verhoging per 1 oktober, hetgeen de PvdA tijdens de campagne met stelligheid beloofde. Meer valt zonder regeerakkoord niet te verwachten.

PvdA
Of de PvdA tegenover de VVD zo grootmoedig zal blijven, als andere partijen zich aanbieden voor het wijzigen van onderdelen van ‘Kunduz’, is zeer de vraag. Het dualisme in optima forma zal voor de formatie een grote hindernis blijken. VVD en D66 – de belangrijkste verdedigers van de ingediende begroting – hebben samen slechts 53 zetels. Met mogelijk – maar niet gegarandeerd – de steun van CDA en SGP komt Rutte tot 69. Te weinig.

Nu al lijkt partijleider Samsom moeite te hebben om uit te leggen dat er voor het bereiken van de regeermacht onverwachte concessies moeten worden gedaan. Als hij volgens de publieke opinie tijdens de begrotingsbehandeling aan het kortste eind lijkt te trekken, neemt de kans sterk af dat het kabinet Rutte II met de PvdA er in er inderdaad komt. Anderzijds is tijdens de begrotingsbehandeling de aanstaande partner chanteren ook geen goede basis voor toekomstig vertrouwen. Om dezelfde reden is het onwaarschijnlijk dat men zal afspreken de begrotingsbehandeling een vrije kwestie te laten, omdat juist nu tussen beide partijen vertrouwen moet worden gekweekt.

Een derde optie is om werkende weg de begrotingsbehandeling een regeerakkoord in elkaar te timmeren. Dat lijkt moeilijk realiseerbaar, omdat conflicten ter plekke moeten worden opgelost, en er veel kans bestaat dat het totaalbeeld verloren gaat, met alle kans op wrok en achterdocht die daar het gevolg van zal zijn. En dan laten we de onmogelijke positie van de CDA-ministers nog buiten beschouwing. Om dat alles werkbaar te houden dient er ten laatste eind volgende week een akkoord op hoofdlijnen te zijn om als leidraad te dienen. Dat lijkt onmogelijk.

Als men in de formatieonderhandelingen niet begint met het afspreken van het totale bezuinigingsbedrag, bestaat bovendien het risico dat er tijdens de begrotingsbehandelingen allerlei amendementen zullen worden ingediend die het begrotingstekort zullen doen toenemen. Natuurlijk kan het kabinet daarover het onaanvaardbaar uitspreken, en voor duurder uitvallende posten compensatie eisen. Desalniettemin heeft de Kamer het laatste woord, aangezien de begroting als wet moet worden goedgekeurd.

Alles overziende lijkt er geen betrouwbaar pad aan te wijzen dat een ongeschonden begroting combineert met een harmonieus begin van het VVD/PvdA-kabinet Rutte II. De behandeling van de begroting voor 2013 zal een einde maken aan de wittebroodsweken van het verstandshuwelijk tussen VVD en PvdA, nog voor het huwelijk goed en wel bezegeld is. We zullen in oktober veel politiek vuurwerk kunnen verwachten, zodat het jaarlijkse cabaret van de Algemene Beschouwingen niet zal worden gemist.

 

Eerder verschenen op Dagelijkse Standaard.