DE WERELD NU

Doel en middelen

Doel en middelen, Ethiek

Doel en middelen liggen niet automatisch in elkaars verlengde. De ethiek kan zorgen voor kronkels in de weg naar een doel, maar ook de risico’s.

Qui veut la fin, veut aussi les moyens, zegt Jean Jacques Rousseau in het vijfde hoofdstuk van zijn Du Contrat Social. Het betoog dat volgt op dit uitgangspunt is verder heel plausibel. Hij zegt daar namelijk dat mensen die niet bereid zijn om hun leven te offeren voor welk doel dan ook nog best in staat kunnen zijn om het risico te nemen om dood te gaan als het te bereiken doel maar belangrijk genoeg is. In het aanvaarden van risico’s zijn we fatalistisch. Zolang er maar een minimale kans is dat we het er levend afbrengen vind je al mensen die bereid zijn het risico te lopen. Fatalistisch of gewoon slecht in het inschatten van kansen, misschien wel allebei.

Hoe dan ook, dat wie het doel wil ook de middelen wil is niet waar. Het is een variant op het adagium ‘het doel heiligt de middelen’ terwijl in werkelijkheid sommige doelen sommige middelen heiligen maar niet alle doelen alle middelen. Het kiezen tussen twee kwaden, wat we allemaal wel eens moeten doen is vaak te formuleren als het goede doel laten prevaleren boven het slechte middel, of juist het doel laten schieten omdat het middel niet te pruimen is.

Die keuze wordt nog extra gecompliceerd omdat het doel vaak ver weg ligt en nogal abstract is, terwijl het middel bekend en dichtbij is. Doel en middel vergelijken heeft daarom vaak iets van appels en peren en dat hoort je extra voorzichtig te maken.

Volgens de Engelse ethicus Moore is ethiek niet in een systeem onder te brengen, maar is het ethische oordeel een niet herleidbare menselijke eigenschap. Handelen is goed of slecht, dan wel ethisch neutraal en het oordeel daarover is spontaan. Wie probeert om ethisch handelen te categoriseren en er een abstract systeem van te maken probeert dat spontane oordeel te ondervangen door ethiek.

De tien geboden zijn daar een voorbeeld van en eigenlijk is alle wetgeving[1] in de klassieke betekenis van dat woord als een algemene, de burgers bindende regeling ,een vorm van ethische regelgeving. Omdat een blind toepassen van de wet vaak leidt tot ethisch onaanvaardbare resultaten zijn er rechters. Die worden geacht de wet zo uit te leggen dat haar toepassing weer aan het spontane ethische oordeel voldoet.

Als daarbij rechtsregels met elkaar in strijd komen dient hij wat het zwaarste is het zwaarste te laten wegen, zodat de degenen die recht zoeken het kunnen begrijpen ook al zijn ze het er niet noodzakelijk mee eens.


  1. In ons staatsrecht is wetgeving verworden tot een geformaliseerde vorm van overheidshandelen; een wet is een door samenwerking tussen kroon en parlement op een door de grondwet voorgeschreven wijze tot stand gekomen staatsbesluit. Een wet heeft niet noodzakelijk nog een ethische of zelfs een juridische inhoud. Zij kan een puur bestuurlijk karakter hebben.

Dit artikel verscheen eerder op het Blog van Toon Kasdorp

3 reacties

  1. Voight-Kampff schreef:

    Dank voor de interessante venadering.

    Wat betreft de praktische Nederlandse situatie.

    Actie is vereist op het gebied van middelen. Namelijk drastische hervormingen van de inrichting van de Nederlandse rechtstaat op de volgende gebieden:
    – grondwet (soevereine burger uitgangspunt en afschaffen politieke partijen)
    – staatsmodel (constitutionele republiek onder wet)
    – besturingsmodel (trias politica uitbreiden naar 6 machten en benoemde Opperrechter).

    Dit alles om de doelen van de soevereine burger – vrijheid en veiligheid – te realiseren.

    Samenvattend; het doel van de soevereine burger heiligt de middelen van hervormingen van de rechtstaat tot een nationale autonome natie.

  2. Voight-Kampff schreef:

    Venadering = benadering

  3. Voight-Kampff schreef:

    O ja, vergeten te vermelden; het risico.

    Het persoonlijke risico bij pogingen tot hervormingen van de rechtstaat; dood (Fortuyn en van Gogh), demonisering (Wilders, Baudet) en gevangenneming (waxinelichtje, strafrechttelijke vervolging Wilders).

    Dat kan je verwachten op het moment dat de politieke mafia zich heeft bewapend met de wapens van de staat en deze inzet tegen de bevolking die haar heeft gekozen.

    Ben benieuwd wanneer de eerste van ons wordt uitgenodigd door de AIVD voor een oriënterend gesprekje?