Over de rechtspraak en rechtshandhaving is veel te doen de laatste weken. Wildersproces2 en het falende boerkaverbod leiden tot veel gemopper. De onderbuik roert zich. Kan het parlement daar iets mee, en wat is haar rol, welbeschouwd? Dat valt erg tegen.

Het parlement maakt weliswaar de wetten, maar haar wil is maar heel beperkt wet. Een belangrijke reden daarvoor is het bestaan van de Raad voor de Rechtspraak. Had u daar ooit van gehoord? Het is een klassieke Nederlandse tussenlaag van het polderieke bestuursmodel. En het heeft de belangrijkste touwtjes van de manier waarop de rechtspraak wordt bedreven stevig in handen. Dat zit zo.

Voor de geschiedenis van de RvdR verheldert de site van de organisatie al veel:

Tot 2002 viel de Rechtspraak onder de minister van Justitie. Het ministerie ging niet over de inhoud van de uitspraken, maar bepaalde bijvoorbeeld wel hoeveel geld een rechtbank per jaar kreeg. De commissie-Leemhuis adviseerde in 1998 dat de Rechtspraak zelf verantwoordelijk moest worden voor de eigen bedrijfsvoering. En dat ieder gerecht daarom een eigen bestuur moest krijgen. Ook voor de Rechtspraak als geheel was een bestuur nodig: de Raad voor de rechtspraak.

De RvdR heeft volgens Wiki 3 hoofdtaken:

Financieel beleid

de Raad bereidt de begroting van de rechterlijke macht voor, kent budgetten toe aan gerechten en ziet toe op de uitvoering van de begroting in de gerechten

Bedrijfsvoering 

de Raad houdt toezicht op de bedrijfsvoering binnen de gerechten. Daaronder vallen zaken als de zorg voor materiële voorzieningen en personele ondersteuning, maar ook de doelmatigheid van werkprocessen, de ontwikkeling van een kwaliteitsbeleid en het beheer van de website Rechtspraak.nl. De bedrijfsvoeringswerkzaamheden worden verricht door het Landelijk Dienstencentrum voor de Rechtspraak en de Informatievoorzieningsorganisatie Rechtspraak (IVO).

Rechtseenheid en juridische kwaliteit

de Raad biedt ondersteuning aan activiteiten van de gerechten die gericht zijn op een uniforme rechtstoepassing en op de bevordering van juridische kwaliteit.

Die eerste twee taken maken het de bestuursinstantie die regelt hoe de gerechten werken. Dat zal de efficiëntie mogelijk inderdaad verhogen – iets dat je bij de overheid overigens altijd vooral hopen moet. Verder niets mee mis. Maar de crux zit in die derde taak: de RvdR zorgt dat de gerechten uniforme uitspraken doen. Wat de RvdR derhalve doet, is aansturen dat je voor een roofmoord om een scooter in Leeuwarden ongeveer dezelfde straf krijgt als in Middelburg. Daartoe delibereren de juristen van de RvdR over elke nieuwe wet en wat de gerechten daarmee doen.

Zo heb je bijvoorbeeld ook de internationale ontwikkelingen die de RvdR bij houdt:

De Nederlandse Rechtspraak heeft mede een verantwoordelijkheid voor de internationale rechtsontwikkeling en de bevordering van goede rechtspraak en de rechtsstatelijkheid (‘Rule of law’) elders in de wereld. Daarom vindt de Rechtspraak participatie in internationale activiteiten van groot belang.

Gevolg? De Nederlandse rechtspraak volgt nauwgezet diverse internationale instanties als bijvoorbeeld het EHRM, waaraan bij de uitspraak van Wildersproces2 de gedachte werd ontleend dat een nationaliteit juridisch als ras kon worden gezien. Wat volgens de rechtbank voldoende grond was Gert Wilders te veroordelen omdat hij een zaal aanhangers had gevraagd of ze meer of minder criminele Marokkanen wensten. Dat daarmee eigenlijk werd gezegd dat criminele Marokkanen een ras vormen bleef verder buiten beschouwing, maar het illustreert de bochten die genomen werden, en door onderzoek van RTL nu worden rechtgetrokken.

Een opvallende is ook de standaarden waaraan de rechters binnen de rechtspraak dienen te voldoen:

Professionele standaarden zijn kwaliteitsnormen die rechters en raadsheren (rechters in hoger beroep) hebben ontwikkeld. Voor een deel gaat het om handhaving van het huidige kwaliteitsniveau, voor een ander deel om verbeteringen op het gebied van deskundigheid, snelheid, bejegening van rechtzoekenden en de aandacht en tijd die aan een zaak worden besteed.
In de standaarden komen onderwerpen aan de orde die direct het rechterlijk werk raken, zoals de regie over rechtszaken en de afdoening ervan. Maar er zijn ook standaarden voor de omstandigheden waaronder rechters hun werk doen.

Resultaat? Bijvoorbeeld dat rechters zich absoluut niet kunnen voorstellen dat iemand met PVV-sympathieën rechter worden kan. Al even ongelukkig word ik van initiatieven als

In de eerste helft van 2016 heeft de Raad voor de rechtspraak onderzoek laten doen naar maatschappelijk effectieve rechtspraak. De Raad wilde concreter krijgen wat rechters en gerechtsambtenaren voor ogen staat als zij het gevoel uitspreken anno 2016 hun taak niet altijd optimaal te kunnen uitvoeren. Daartoe zijn 62 rechters, deskundigen en rechtzoekenden uitvoerig geïnterviewd.

Dat klinkt objectief, maar niets is minder waar, zo bleek mij uit een artikel vorige week. 97% (herkent u dat percentage?) van de criminologen (die dit soort onderzoeken doen) is aanhanger van progressieve gedachten als dat gevangenisstraf de daders alleen maar kwaad doet. Dat percentage zal in Nederland zeker niet lager liggen, al moet ik erkennen dat het vooral mij onderbuik is die dat bromt.. Eigen onderzoek is vooral een methode om door de RvdR te laten bepalen hoe en aan wie in Nederland straffen worden toegedeeld.

Natuurlijk zijn er diverse garanties dat de rechtspraak eerlijk en volgens vaste patronen verloopt. Maar een feit blijft dat de methode van aanpak in Nederland door de Raad voor de Rechtspraak wordt bepaald, en niet door het parlement. De Leden van de RvdR worden rechtstreeks door de minister benoemd, en behoeven niet eens lid van de rechterlijke macht te zijn.

Mij bekroop bij het bestuderen van wat ik u hierboven voorschotelde het gevoel dat de rechtspraak ook tè onafhankelijk kan zijn.