Met nog drie weken te gaan beginnen de verhoudingen in het UK zich scherper af te tekenen. Tijd om eens te gaan roeren in het koffiedik van Brexit.

The Guardian kwam gisteren met een artikel dat de Britse regering van Cameron geen fijn gevoel moet hebben gegeven. Na wekenlange matige peilingen voor het Leave-kamp peilde de krant zowel in telefonische als internetpolls een kleine voorsprong voor de tegenstanders van het Britse EU-lidmaatschap. In hoeverre deze poll (vanwege de methode) significant is betwijfelde de krant zelf, maar wat in zo;’n geval het meest te denken geeft is niet zozeer de verhouding er binnen, maar de tendens. En die tendens gaat duidelijk richting Brexit.

De marges zijn nog klein (ca. 4% nu), en het is moeilijk voorstelbaar dat ze héél groot zullen worden. Dat is niet vreemd, het is referenda eigen. Elke uitslag die de 55-45 percentages te boven gaat is gevoeglijk te beschouwen als een mokerslag voor de verliezende partij. En een referendum dat zo hard bevochten wordt als dit zal daarom hoogstens een uitslag kennen van 53-47 of iets in die range. Men verwacht nu een opkomst boven de 60%, en dat is bepaald niet slecht.

Verreweg het meest interessant is de groep kiezers die heeft aangegeven wel te gaan stemmen, maar nog niet weet wat. Die schommelt volgens The Guardian nu tussen de 9 en 13%. Alle anderen hebben besloten wat ze stemmen willen – althans, dat is de gedachte van de polls. Maar die groep die het nog niet weet is juist zo interessant omdat je je even moet afvragen waarom ze het nog niet weten. De Britse regering heeft afgelopen maand een keur aan kanonnen in stelling gebracht die in koor riepen dat een Brexit vreselijk zou zijn, voor Engeland, voor Groot-Brittannië, voor Europa, ja, ook voor de hele wereld. De lezers van De Telegraaf karakteriseerden dat als bangmakerij, en het valt moeilijk te ontkennen dat het dat was. En is, want er komen nu ook mensen in het geweer die deze economische spookverhalen nuanceren..

Maar dat al deze hefbomen zo weinig blijvende indruk hebben weten te maken suggereert dat het Remain-kamp te vroeg heeft gepiekt. Dat die resterende procenten aarzelen tussen hun angst voor het onbekende (het UK is al meer dan 40 jaar lid van de EU, dus er buiten staan zal vreemd voelen), voor de wraak van de EU (die wordt voorspeld) en voor de algemene gevolgen die Brexit zou kunnen geven. Daartegenover staat het sentiment van Brits-zijn als een speciaal zo niet uniek fenomeen in de wereld. Het is een zorgvuldig gecultiveerd beeld dat nog maar beperkte waarde heeft, maar het zelfbeeld van een natie mag als factor niet worden onderschat in een beslissing als waarvoor de Britten op 23 juni staan.

Het roept ook nog een andere vraag op, waarvan opiniepeilers mogelijk een idee hebben, maar waar naar mijn weten weinig concrete onderzoeken zijn gedaan: hoe belangrijk is sentiment voor kiezers die pas in het stemhokje beslissen? Dat veel kiezers pas in het stemhokje hun keus bepalen is bekend. Dat sentiment en het gevoel van het moment dan een grote rol zullen spelen is onvermijdelijk. Al was het maar omdat een zo late beslissing indiceert dat er een zekere vorm van paniek ten grondslag zal liggen aan de uiteindelijke beslissing. En paniek en sentiment liggen nu eenmaal dicht bij elkaar.

De uiteindelijke beslissing tussen Leave en Remain zou dus kunnen worden geforceerd door de innerlijke strijd bij veel Britten tussen hun angst voor het onbekende (ook: kiezers zijn om die reden niet snel tot avonturen geneigd) en hun sentiment dat de toekomst het bekende ook op zal slokken.

Dat dit de keus voor veel Britten extra zal bemoeilijken ligt voor de hand. Maar waarop ik vooral wilde wijzen, is dat de traditionele angst van de kiezer voor avonturen wordt gecompenseerd door de angst van wat de EU nog verder in het UK zal doen veranderen. En het angstpotentieel ten bate van Remain lijkt al verbruikt. Het is geen wonder dat de actualiteitenprogramma’s van de BBC, die al zeker een maand overuren draaien, zich over dit probleem zorgen zijn gaan maken. Want dat de BBC ondanks hun professionele poging tot objectiviteit sterk EU-gezind is staat buiten kijf.