De meeste mensen die beseffen dat het met een bank bergafwaarts gaat, gaan hun geld eraf halen. Op het moment dat iedereen die er geld heeft probeert zijn bezit veilig te stellen, noemen we dat een bankrun. Er is geen bank in staat een massieve bankrun te overleven, domweg door de kapitaliseringsstructuur van een bank. Dat kun je een bank niet verwijten, het is eenvoudig hun manier van zaken doen, en er is op zich niets mis mee. Tot het mis gaat.

In feite is bankieren van oorsprong een heel eenvoudige manier van zaken doen. Een bank bewaart geld van klanten, en geeft ze daarover rente. Om die rente te kunnen betalen, leent een bank datzelfde geld uit aan andere klanten die om financiering verlegen zitten, en laat deze mensen een hogere rente betalen. Het verschil minus de operationele kosten is de winst van de bank. Deze handel in geld kent vele verschijningsvormen: onder andere hypotheken, persoonlijke leningen, bedrijfskredieten en staatsleningen, maar in de basis is het principe steeds hetzelfde.

De rente die banken anderen berekenen is onder andere afhankelijk van het risico dat een bank denkt te lopen, en van de waarde van in onderpand gegeven bezittingen van de lener. Dit is waar kredietagentschappen zoals Moody’s een rol in spelen. Zij beoordelen onder andere de risicoportefeuilles van banken.

In het geval van Nederlandse hypotheken dacht men lang weinig risico te lopen door de eeuwig (dacht men) doorgaande waardestijging van onroerend goed. Mede daardoor had de RABO-bank jarenlang ‘s werelds hoogste rating, een TripleA, die men een paar weken terug kwijtraakte nadat wereldwijd het besef doorbrak, dat de waarde van onroerend goed voorlpig niet op het vroegere niveau zal terugkeren. Bedrijfskredieten vragen meer expertise, aangezien de bank moet kunnen inschatten wat de kans op succes van een zakelijk project is. In de praktijk is de rente in deze sector daarom hoger dan bij hypotheken.

Nu is het verschil tussen die beide tarieven te klein om een bank effectief draaiende te kunnen houden. Een moderne bank leent daarom geld bij de Centrale bank. Het onderpand is de kredietportefeuille die een bank heeft. Dit proces illustreert ook de noodzaak dat Centrale banken nauwkeurig op de hoogte worden gehouden van de staat waarin een bank verkeert, waar zij gewoonlijk ook het wettelijk toezicht op uitoefent. Dat vers geleende geld gebruikt een bank om meer klanten van kredieten te voorzien.

In de VS wordt geld minder vaak uitgeleend, meest al 8 a 9 maal, dan in Europa gebruikelijk geworden is, waar 14 tot 20 maal vaak voorkomt. Het eigen vermogen van een bank die zijn eigen kapitaal 20 keer over de kop laat gaan is dus maar 5%. Zoals u zult beseffen is het eigen vermogen van een bank gewoonlijk relatief klein. een bank waar laten we zeggen 10 % van het kapitaal is ingelegd door spaarders, kan dus nooit voldoen aan de eis van al haar klanten tegelijk om hen hun geld uit te betalen.

Waar het met de kapitaalcrisis zoals in Europa pas echt mis gaat, is als de institutionele klanten hun inleg veilig willen stellen. pensioenfondsen en dergelijke zijn een veel groter risico voor het onderuitgaan van een moderne bank dan de spaarders die hun geld opeisen. Niet in het minst, doordat deze grote klanten gewend zijn om hun kapitaal veel sneller te verplaatsen als zij dat noodzakelijk achten. Om aan dat opvragen te kunnen voldoen moeten banken dus bezittingen verkopen, of bij andere banken leningen sluiten met hun kredietportefeuille als onderpand. Als die kredietportefeuille slinkt, worden andere banken ook zenuwachtig, en gaan hun leningen opeisen, hetgeen kan als het onderpand in waarde vermindert.

Dit laatste is dan ook wat de Europese banken momenteel in zulke grote problemen brengt, en waarom de Centrale banken er zoveel belang aan hechten om banken die in de problemen zitten van extra kapitaal te voorzien, dat wel ooit zal moeten worden terugbetaald. Banken kunnen in het moderne betalingsverkeer niet meer gemist worden. Vrijwel elke moderne West-Europeaan krijgt zijn salaris via de bank uitbetaald, zodat alleen al om maatschappelijke chaos te voorkomen, de overheid zich genoodzaakt ziet haar eigen banken te beschermen. Kleinere banken mogen desnoods omvallen, de grote systeembanken zijn noodzakelijk voor het maatschappelijk systeem.

In vrijwel geheel de Eurozone is thans een bankrun gaande. In Zuid-Europa is het erger dan in de rijkere noordelijke  landen, maar ook hier trekken institutionele klanten hun geld weg bij banken die zij niet langer geheel vertrouwen – door hun kapitaal te verplaatsen of om te zetten in aandelen. Dit laatste zorgt er thans voor dat de Europese beurzen redelijk overeind blijven, al staan de bankaandelen begrijpelijkerwijs onder grote druk.

Banken bezitten vrijwel altijd kredieten, die onbetrouwbaar zijn. Hypotheken die niet langer worden afbetaald in een krimpende markt, bedrijven die failliet gaan, etc. Daarom lenen de banken in deze crisistijd niet graag uit aan mensen met nieuwe zakelijke initiatieven, omdat ze een voorkeur hebben voor klanten met een bekend trackrecord. En dus loopt de normale zakelijke economische ontwikkeling langzaam vast.

Het is het snel wegtrekken van contanten door grote klanten die in 2008 banken als Lehman Brothers de das omdeed, en wat we nu in de EU zien volgt hetzelfde scenario. De bankenbailouts zijn noodzakelijk om klanten die hun geld elders willen onderbrengen te kunnen uitbetalen. Het sommetje is dus eenvoudig te maken: alle kapitaal dat door klanten bij de Zuid-Europese banken was ondergebracht verdwijnt nu in hoog tempo naar het veiliger (?) buitenland, ze moeten bezit met verlies verkopen, als er al een koper is, en onderin de kelder wordt nu pijnlijk duidelijk welke slechte kredieten zware verliezen gaan betekenen.

In geval van de Spaanse banken, die tot hun kruin in onverkoopbaar onroerend goed zitten, is het resultaat voorspelbaar: vrijwel hun gehele balans aan niet-contante bezittingen smelt weg, en hun geldbehoefte staat vrijwel gelijk aan de opeisbare verplichtingen die men is aangegaan. Dat de Spaanse bankenbailout is begroot op 62 miljard is een lachertje, en u begrijpt nu waarom.

 

 

Eerder verschenen op Dagelijkse Standaard.